Icmailov Astan Ibragimovich Bokiyev Abdujolol Abdulxamitovich

O‘zgarmas tok generatori to’g’risida umumiy tushunchalar.
5.1.1-rasmda o‘zgarmas tok mashinasining (generator rejimi) ishlash sxemasi 
ko‘rsatilgan. 
Bunda 
N
va 
S
qutblarning magnit maydonida tsilindr shaklidagi po‘lat 
o‘zakka o‘rnatilgan bir o‘ramdan iborat o‘tkazgich soat milining yo‘nalishiga 
teskari tomonga 
n 
chastota bilan aylantiriladi. O‘tkazgichning uchlari valga 
o‘rnatilib, izolyasiyalangan ikkita halkaga tutashtiriladi va demak, halkalar ham
 
o‘tkazgich bilan bir xil chastotada aylanadi. Halqalar ustiga qo‘zg‘almas 
cho‘tkalar o‘rnatilgan bo‘lib, ularga tashqi yuklama ulanadi. Bunday 
generatorning shimoliy qutbi ostidagi o‘tkazgichda hosil bo‘lgan E.Yu.K. 
yo‘nalishi 
b 
dan 
a
ga, janubiydagisida 
d 
dan 
c 
tomon bo‘ladi. Demak, 
E.Yu.K. dan hosil bo‘lgan tok ham, xalka 
l

dan cho‘tka 
l
 
tomonga, tashqi 
yuklamada esa cho‘tka 
2
 
dan xalka 
2

 
tomonga yo‘nalgan bo‘ladi. [1,9] 

---

245 
Generator o‘tkazgichi aylantirilib, 180° ga burilganda uning 
ab 
va 
cd 
tomonlari o‘zaro o‘rinlari bilan almashadi. Bunda musbat potensialli cho’tka 
manfiy, manfiyligi esa musbatga aylanib, yuklamadan o‘tayotgan tok o‘z 
yo‘nalishini o‘zgartiradi.
Shunday qilib, 
abcd 
o‘tkazgich va tashqi yuklamadan iborat yopiq zanjirda 
o‘zgaruvchan E.Yu.K. va tok xosil bo‘lib, o‘tkazgichning bir marta to‘da 
aylanishida ular o‘z yo‘nalishini ikki marta o‘zgartiradi. O‘zgaruvchan E.Yu.K. 
va, demak, tokning o‘zgarish egri chizig‘i magnit kugblarining shakliga bogliq 
bo‘ladi. Amalda, generator o‘tkazgichlarida hosil qilingan E.Yu.K. sinusoidaga 
yaqin shaklda bo‘ladi. 13.2-rasm. 
O‘zgarmas chastota bilan aylantirilayotgan generatordagi E.Yu.K ning oniy 
qiymati 
const
B
Blv
е


;
bo‘lgani uchun uning o‘zgarish qonuni ham 
magnit induksiya 
V 
ning taqsimlanishiga bog‘liqdir. 
Qutblarning o‘rtasida magnit induksiyaning qiymati