Icmailov Astan Ibragimovich Bokiyev Abdujolol Abdulxamitovich

 
Vaqt relesi
avtomatik boshqarish sistemalarida apparatlarni ma’lum
ketma-ketlikda va ma’lum vaqt oralig‘ida ishlashini ta’minlash va

---

240 
hayallash vaktini yuzaga keltirish uchun xizmat qiladi. Vaqt relesi
ishlashi va tuzilishiga ko‘ra elektr'omagnitli, elektronli, pnevmatik va
boshqa turlarga bo‘linadi. 
Quyida 4.4.4-rasmda ko‘rsatilgan elektromagnitli vakt relesining
tuzilishi va ishlashini ko‘rib chiqamiz. Relening chulgami / o‘zgarmas
tok tarmogiga ulanganda o‘zakda magnit oqim F vujudga keladi va
uning ta’sirida yakor 2 darhol o‘zak 3 ga tortiladi. Bunda kontaktlar 4
ulanadi va kontaktlar 5 esa uziladi. Agar chulgam 1 ni o‘zgarmas tok
manbaidan uzilsa releda hayallash vaqti boshlanadi.
4.4.4-rasm. Elektromagnitli vaqt relesi 
Bunda chulgamda tok nolga teng bo‘ladi va magnit oqim F magnit
o‘tkazgichda kamaya boshlaydi. Mazkur magnit oqimi qisqa tutashtirilgan
o‘ram (yoki mis gilza) 7 da o‘zinduksiya EYuK ni hosil qiladi. Bu 
EYuK ta’siri ostida qissa tutashtirilgan o‘ramdan tok oqib o‘tadi va u 
magnit oqim Fq ni vujudga keltiradi. Bu oqim Lens qoidasiga muvofiq
magnit o‘tkazgichdagi magnit oqimining qiymatini o‘zgartirmaslikka
intiladi. Ammo qisqa tutashtirilgan o‘ramdagi quvvat isrofi tufayli
magnit oqimi sekin-asta kamaya boshlaydi va u hosil qilgan
elektromagnit kuch prujina 6 ning kuchidan kichik bo‘lganda relening

---

241 
yakori o‘zakdan uzoqlashadi. Bunda kontaktlar 4 uziladi, kontaktlar 5 esa
ulanadi. 
Shunday qilib, rele chulg‘amini uzgan vaqtdan boshlab,
kontaktlarning qayta ulanishi birdaniga emas, balki ma’lum vaqtdan
keyin sodir bo‘lmoqda. Bu vaqt hayallash vatsti deb ataladi. Ushbu
turdagi releda hayallash vaqti sekundning ulishidan to 5-12 sekundgacha
bo‘lishi mumkin. Hayallash vaqtini prujina 6 ning tarangligini o‘zgartirish 
bilan rostlash mumkin. Buning uchun gayka 8 dan foydalaniladi.