Зовурлаштирилган территориянининг сув – туз баланси

Biologik zovur. 
 
 
Daraxtzorlar barpo qilish, ildiz sistemasi chuqur (3 – 4
m
) joylashadigan ko’p
yillik o’tlar (beda) ekish natijasida sizot suvlar sitxi pasayadi va shular biologik zovur
deb ataladi. Sug’orish kanallari bo’ylab ekilgan daraxtlar sizot suvlarini ildizlari bilan
so’rib oladi va transpiratsiya uchun sarflaydi. Natijada sizot suvlar satxi ancha
pasayadi. Bu protsess tuproqning aktiv qatlamida tuz to’planishini sezilarli darajada
kamaytiradi. 
V.S.Maliginning ma’lumotlariga ko’ra, yaxshi zovurning xar bir metri yiliga 54 
– 62 
m
3
sizot suvni ketkazar ekan, bir tup daraxt esa shu davr ichida 50 – 90 
m
3
suvni
bug’lantiradi. Binobarin, eni 5 – 10 
m
keladigan har bir metrida 5 – 10 tup daraxtga
ega bo’lgan daraxtzor tuprqdan sizot suvlarni zovurga nisbatan ko’proq chiqarib
yubora oladi. Kanal yoqalab ekilgan daraxtzorlar ham xuddi zovurlarnikideq depressiv
egri chiziqqa ega bo’ladi.
S.P.Puchkovnining ma’lumotlariga ko’ra, «Paxtaorol» sovxozida (Mirzacho’l) ikki
qator qilib joylashtirilgan tolzorning ta’sir doirasi 150 – 170 
m
gacha yetib borgan. Suv
saihlarining farqi 1 – 0,07 
m
ga teng bo’lgan. Daraxtzorlar barpo qilish uchun quchli
issiqqa, havoning quruqligiga, shamollar va boshqa noqulay sharoitlarga bardosh
beradigan mahalliy daraxt jinslari tanlab olinadi. Chunonchi tut, terak, qayrag’och,
jiyda, aylant, zarang, tol, shumtol daraztlari ayni talablarga javob beradi. Eng baland
bo’yli va uzoq yashaydigan daraxtlardan – yong’oq, chinor, mevali daraxtlardan – o’rik,
olcha, gilos va boshqalar ham shu maqsad uchun yaroqlidir. O’rta Osiyo uchun
tavsiya etiladigan daraxt jinslarining transpiratsiyalash kattaligi to’g’risidagi
ma’lumotlar 11 – jadvalda keltirilgan.