Зовурлаштирилган территориянининг сув – туз баланси

Mukammal tipdagi vertikal zovurga – quduqqa (34 - rasm) oqib keladigan suv
miqdorini aniqlash. 
Vertikal zovurga oqib keladigan suv miqdorini ma’lum gidravlik formula
X
X
Q



yordamida aniqlash mumkin; bunda oqib kelish maydoni
X

silindrning yon satxini
tashkil etadi, ya’ni
xy
X


2

bo’ladi, sizot suvlar oqimining urtacha tezligi esa
dx
dy
K
X


, bunda Q – gruntning filtratsiya koeffitsiyenti. Shuning uchun:
dx
dy
xyK
Q
X


2


O’zgaruvchan miqdorlarni taqsimlab va shu tenglamani integrallab chiqsak,
depressiya egriligi tenglamasini hosil qilamiz:
)
(
2
0
Inr
Inx
K
Q
h
y




, 
bu yerda: h
0
– quduqdagi suvning chuqurligi; 
r – quduqning radiusi. 

---

Qiymatlari ( 
R
x

va
h
y

) ni o’rniga qo’yib chiqsak, quyidagi tenglamani
hosil qilamiz:
r
R
In
h
h
h
h
K
r
R
In
h
h
K
Q
)
)(
(
0
0
2
0
2







. 
S
h
h


0
(34 – rasm asosida) yoqi
S
h
h


0
ni almashtirsak (bunda S – 
quduqdagi sizot suvlar sathining pasayishi), quyidagi formulani hosil qilamiz:
S
R
In
S
S
h
K
Q
)
2
(



(4.12) 
Gorizontal zovurlarning tanlab olingan chuqurligi t bo’lganda ular oralig’ini
aniqlash. Sho’r yuviladigan sharoitda zovurlar orlig’i qanday bo’lishini aniqlash uchun
A.N.Kostyakov sizot suvlar barqaror harakatining differensial tenglamasidan foydalanishni
taklif etdi:
dt
q
qdt
Ldh
U



. 
Bu tenglama shunday shartni nazarda tutib tuzilganki, Т vaqt ichida zovurning
ta’sir etuvchi bosimi H
1
dan H
2
gacha o’zgarishi kerak, chunki sizot suvlar sathi
pasaya boradi. Cheksiz kichik vaqt dt ichida zovurlar oralig’idagi butun kenglikda sizot
suvlar sathi dh miqdoricha pasayadi. Bunday holda 1
pog m
uzunlikdagi zovurga teng
uchastkada dt vaqt ichida zaxsizlantirilgan gruntning hajmi hdh bo’ladi, gruntdan
chiqarib yuboriladigan suvning hajmi esa
Ldh

ga teng bo’ladi, bunda
100

 
suv
berish koeffitsiyenti (grunt hajmining ulushlari hisobida). Agar sizot suvlarining
bug’lanish va tanspiratsiyalanish miqdori q
b
e’tiborga olinmasa, u holda zax qochirish
suvlarining zovurga oqib tushishi natijasida yuz beradi. Shuning uchun formulani
quyidagicha yozish mumkin:
34-расм 

---

qdt
Ldh


, 
bu yerda: q – 1 
pog m
uzunlikdagi zovurga oqib keladigan suv miqdori. 
Sug’oriladigan rayonlarda suv to’sar qatlam sathining zovur tubi bilan bir
tekislikda yotish holi kam uchraydi, asosan ikkinchi va uchinchi hollar uchraydi. 
Zovurlar oralig’ini aniqlash. 31 – rasmda ko’rsatilgan sxema asosida zovurga oqib
keladigan umumiy suv miqdorini q deb qabul qilib, suv to’sar qatlam joylashishining
uchala varianti uchun zovurlar oralig’ini aniqlab chiqamiz. 
1. Suv to’sar qatlam sathi zovur tubi bilan bir tekislikda joylashganda (
0

а
)
zovurlar oralig’i quyidagicha bo’ladi:
)
(
4
2
1
2
1
H
H
H
KTH
L




. (4.13) 
2. Suv to’sar qatlam cheklangan chuqurlikda yotgan taqdirda





 
2
L
а
zovurlar oralig’i: 
0
2
0
1
)
1
(
)
90
(
h
H
h
H
In
d
L
In
KT
L









. (4.14) 
3. Suv o’tkazmas qatlam cheksiz chuqurlikda yotgan





 
2
L
а
bo’lsa, zovurlar oralig’i:
0
2
0
1
1
90
1
h
H
h
H
In
d
L
In
KT
L














 




, (4.15) 
bu yerda:

va

- zovur tubidan past sohadan va undan balandda joylashgan sohadan
ishlab turgan zovurga oqib keladigan sizot suv oqimning jonli kesimini belgilovchi
burchaklar; 

- depressiya egri chizig’ining egriligi uchun tuzatish koeffitsiyenti;
d - zovur diametri; K – gruntning filtratsiya koeffitsiyenti, m/sutka. 
Zovurlar oralig’i L ni aniqlash uchun ana shu tenglamalardan to’g’ri keladigani
tanlab olinadi. Agar ishonchliroq tadqiqot ma’lumotlari mavjud bo’lmasa, filtratsiya
koeffitsiyenti K ning quyida keltirilgan taxminiy qiymatlarini qabul qilish mumkin.