Зовурлаштирилган территориянининг сув – туз баланси

Gorizontal zovur qonstruksiyasi va uni hisoblash. 
Gorizontal
zovurlar oralig’i va ularning chuqurligi, zovurlar o’tkazilgan gruntlarda suvning
filtratsiya tezligini, geologik va gidrogeologik sharoitlarni; zovur moduli kattaligini
(gektariga
l/sek
hisobida); zaxi qochirilayotgan yerlardan qanday xo’jalik maqsadlari
uchun foydalanishini hisobga olgan holda aniqlanadi. 
Planda zovur tarmoqlarining joylashtirilishi shu zovurning qanday vazifani
bajarishga hamda zaxi qochiriladigan territoriyadagi gidrogeologik sharoit qanday
ekanligiga qarab belgilanadi. Agar zovurlar gidroizogipslarga paralel yoki ularga
nisbatan salgina burchak hosil qilgan holda joylashtirilsa, zovurni joylashtirishning
bunday sxemasi
ko’ndalang sxema
deb ataladi va zovur ushlab qoluvchi sifatida ish
bajaradi. Agar zovurlar mazkur joyda gidroizogipslarga perpendikulyar holatda
joylashgan bo’lsa, bunday sxema
bo’ylama sxema
deb ataladi va bunda zovur
maydondagi sizot suv sathini pasaytirish xizmatini o’taydi (27 - rasm). Zovurlar sizot
suvlarni chetga chiqarib yuborish hisobiga ularning sathini sug’oriladigan yerlarning
botqoqlanish va sho’rlanish xavfi paydo bo’lmaydigan chuqurlikkacha pasaytiradi (28 – 
rasm). Zovur yaqinidagi sizot suvlar sathi maydon o’rtasidagi sizot suv satxiga
nisbatan chuqurroq joylashgan bo’ladi. Sizot suvlarining zovur ishlab turgan paytdagi
erkin satxi egri chiziq shaklidagi yuzadan iborat bo’lib, pasayish egri chizig’i yoki
depressiya egri chizig’i
deb ataladi. Zovur mavjud bo’lganda sizot suvlarining eng
yuza joylashgan yeri hamisha zovurlar oralig’idagi o’rtaliqda bo’ladi, shu sababli

---

sho’rlanish va botqoqlanish uchun sizot suvlar suvini qancha chuqurlikkacha
pasaytirish lozimligi ana shu nuqtaga qarab belgilanadi. Sizot suv sathining sho’rlanish
yuz bermaydigan mana shu minimal joylashish chuqurligi zax
qochirish normasi
deb
ataladi. Bu chuqurlik sizot suvining mineral-lashganligiga (chuchuk yoki sho’rligiga),
o’simliklar (donli ekinlar, beda, g’o’za) ildiz sistemasining rivojlanish
chuqurligig
a,
tuproqning
kapillyar va suv – fizik xossalariga, shuningdek iqlim sharoitlariga bog’liq bo’ladi.
Sobiq ittifoq Yevropa qismining shimoliy rayonlarida donli ekinlar yetishtirish
maqsadida yerlarning zaxini qochirish uchun zax qochirish normasi
м
Z
2
,
1
3
,
0


bo’lsa
kifoya (12 - jadval).