The economy of enterprise

Таъсис шартномаси
корхонанинг ташкил қилиниши ва якка тарзда ёки 
ҳамкорликдаги фаолиятнинг бошланишини тавсифловчи ҳужжатдир. У 
шунингдек, ташкил этилаётган корхонанинг Низомини тўлдирувчи ҳужжат ҳам 
ҳисобланади. Таъсис шартномасида корхонани ташкил қилиш тартиби, даромад 
ва харажатларни қатнашчилар ўртасида тақсимлаш шартлари, корхона 
ташкилотчилари (муассислар) таркибидан чиқиш шартлари белгилаб қўйилади. 
Таъсис шартномаси асосида кўпинча кичик корхоналар, хўжалик 
ўртоқликлари ва шу каби субъектлар фаолият юритади. Масалан, ўртоқлик ёки 
корхонанинг таъсис шартномасида бошқарув фақат барча иштирокчиларнинг 
розилиги билангина эмас, балки қарор кўпчилик овоз билан қабул қилиниши 
мумкинлиги ҳам белгилаб қўйилиши мумкин. Бироқ таъсис шартномасида 
иштирокчилар овозини аниқлашнинг бошқа тартиби ҳам кўрсатиб ўтилиши 
мумкин. Тўлиқ ўртоқчилик корхоналарининг даромад ва харажатлари агар 
шартномада бошқа тартиб кўрсатилмаган бўлса, иштирокчилар ўртасида 
уларнинг умумий капиталдаги улушига мос равишда тақсимланади. 
Корхона мулкини шакллантириш ва ундан фойдаланиш Низом ва Таъсис 
шартномасининг муҳим қисми ҳисобланади. “Корхоналар тўғрисида” ги 
қонунга асосан қуйидагилар корхона мулкини шакллантиришнинг манбалари 
ҳисобланади: 

муассисларнинг пул ва моддий кўринишдаги бадаллари; 

маҳсулот (иш, хизмат) сотишдан ва бошқа турдаги фаолиятдан олинган 
даромадлар; 

қимматбаҳо қоғозлардан олинган даромадлар; 

банклар ва бошқа кредиторлардан олинган кредитлар; 

бюджетдан олинувчи маблағлар (дотация), капитал қўйилмалар; 

корхона, ташкилот ва фуқароларнинг беғараз ва хайрия бадаллари, 
шунингдек, алмашиш, мерос ва совға тариқасида олинувчи мулк; 

қонун билан тақиқланмаган бошқа манбалар. 
Давлат корхоналарнинг мулкий ҳуқуқларини кафолатлайди. Давлатнинг 
корхоналар мулкини (асосий фондлар, айланма маблағлар ва ҳоказо) тортиб 
олишига йўл қўйилмайди, қонунчиликда кўзда тутилган ҳоллар бундан 
мустасно.