The economy of enterprise

III МАВЗУ. КОРХОНАНИ ТАШКИЛ ҚИЛИШ ВА УНИНГ
ФАОЛИЯТИНИ ТЎХТАТИШ 
 
3.1. Корхонани ташкил қилиш тамойиллари. 
3.2. Таъсис ҳужжатлари. 
3.3. Корхоналарнинг давлат томонидан рўйхатга олиниши. 
3.4. Корхоналарни тугатиш ва қайта ташкил қилиш.
 
 
3.1. Корхонани ташкил қилиш тамойиллари 
Иқтисодиётнинг жадал ривожланиши ва ишлаб чиқариш кучларининг 
ўсиши фаолият юритаётган корхоналардан ташқари, янги корхоналарни ташкил 
қилиш ва ишга туширишга таянади. Бундай қадам иқтисодий жиҳатдан 
мақбулликка, ресурслар имконияти ва корхона маҳсулотларига бўлган талабга 
асосланади. Бирон-бир маҳсулотнинг тақчиллиги ёки умуман йўқ бўлиши ҳам, 
янги корхона ёки ишлаб чиқаришни ташкил қилишга сабаб бўлиши мумкин. 
Янги корхонани ташкил қилиш қуйидаги ташкилий тамойиллар асосида 
амалга оширилади: 

корхонани ташкил қилиш фикрининг пайдо бўлиши; 

корхона муассисларини танлаш; 

таклиф қилинаётган маҳсулотга бозордаги талабни ўрганиш; 

корхона Низом жамғармасини тузиш учун молия манбаларини аниқлаш; 

корхонанинг таъсис ҳужжатлари ва бизнес-режасини тайёрлаш; 

давлат рўйхатидан ўтиш; 

муҳр, штамп ва бошқа реквизитларни тайёрлаш; 

солиқ идораларида рўйхатдан ўтиш. 
Ўзбекистон Республикасининг “Корхоналар тўғрисида”ги қонунига асосан, 
корхоналар мулк эгаси (эгалари) ёки у (улар) тайинлаган вакиллик органи, 
меҳнат жамоаи ёки муассислар гуруҳининг қарори бўйича белгиланган қонун-
қоидаларга асосан ташкил қилиниши мумкин. 
Шунингдек, корхоналар агар корхона мулки эгаси ёки у тайинлаган 
вакиллик органининг розилиги бўлса, фаолият юритаётган корхона таркибидан 
бир ёки бир нечта таркибий бўлинмаларни, ушбу бўлинмаларнинг меҳнат 
жамоалари ташаббусига кўра, ажратиб чиқариш натижасида ҳам ташкил 
топиши мумкин. 
Корхона жорий ва ҳисоб-китоб рақамлари очиш ва улар тўғрисидаги 
ҳолатларни тасдиқлаш ҳуқуқига эга бўлган, мустақил ҳуқуқий шахс 
мақомидаги шўъба корхоналари, филиаллар, ваколатхоналар, бўлим ва бошқа 
ташкилий бўлинмаларни ташкил қилиши мумкин. 
Корхона қонун ҳужжатларида белгилаб қўйилган тартибда махсус давлат 
органларида рўйхатга олинган кундан бошлаб ташкил қилинган ҳисобланади ва 
ҳуқуқий шахс мақомига эга бўлади. 
Корхонани ташкил қилишдан ташқари, унинг молиявий барқарорлиги ва 
самарали фаолиятини таъминлаш, бозор муносабатлари ва рақобатчилик 
шароитларида жуда муҳимдир. Амалиётдан кўриниб турибдики, бу қоидаларга 

---

39 
риоя қилмаслик натижасида корхонани ташкил қилишга кетган барча саъй-
ҳаракатлар 
ўзини 
оқламайди 
ҳамда 
ижтимоий 
ишлаб 
чиқариш 
ривожланишининг микро ва макроиқтисодий кўрсаткичларига салбий таъсир 
кўрсатади. Яъни молиявий жиҳатдан барқарор бўлмаган корхоналар энди 
ташкил қилинган ёки фаолият юритаётганлигидан қатъи назар, банкрот 
корхоналар ҳисобланади. 
Янги корхона ташкил қилишдан асосан қуйидаги мақсадлар кўзланади: 

истеъмолчилар талаб қилаётган маҳсулот ишлаб чиқаришни 
кўпайтириш ва уни сотишдан фойда (даромад) олиш; 

ишлаб чиқаришга иш билан банд бўлмаган аҳолини жалб қилиш ва шу 
орқали иш билан таъминлашдаги ижтимоий муаммоларни ҳал қилиш; 

ишлаб чиқаришга мавжуд қушимча ресурсларни жалб қилиш; 

фан-техника 
ютуқларидан 
фойдаланган 
ҳолда 
янги 
саноат 
маҳсулотларини ишлаб чиқариш; 

якка тарзда ёки ҳамкорликда фаолият юритиш учун кичик корхона 
(ўртоқчилик каби) ташкил қилувчи алоҳида фуқаролар ёки шахслар гуруҳи 
аъзоларининг шаҳсий эҳтиёжларини қондириш; 

ишлаб чиқаришни мустаҳкамлаш ва ривожлантириш ҳамда бозор 
муҳитини кенгайтириш.