The economy of enterprise

3.2. Таъсис ҳужжатлари 
Таъсис ҳужжатларини тайёрлаш корхонани ташкил этиш ва кейинги 
фаолият юритиш жараёнидаги муҳим босқичларидан бири ҳисобланади. Таъсис 
ҳужжатлари фаолият юритувчи корхоналарнинг ҳуқуқ ва мажбуриятларини 
ҳамда шароитларини ифодалайди. 
Корхоналар фаолиятини тартибга солувчи қонун ҳужжатларида икки хил 
таъсис ҳужжатлари белгилаб берилган: 
корхона Низоми; 
Таъсис шартномаси.
Амалиётда корхона фақат Низом ёки фақат таъсис шартномаси асосида, 
шунингдек, бир вақтнинг ўзида Низом ва таъсис шартномасига асосан фаолият 
юритиш ҳоллари мавжуд. 
Шуни қайд қилиб ўтиш керакки, корхонанинг (ҳуқуқий шахснинг) таъсис 
шартномаси келишув асосида тузилади, Низом эса муассис (муассислар) 
томонидан тасдиқланади. Битта таъсисчи томонидан тузилган ҳуқуқий шахс шу 
таъсисчи томонидан тасдиқланган Низом асосида фаолият юритади. 
Корхона Низоми
асосий таъсис ҳужжати бўлиб, унда корхонанинг 
ташкилий-ҳуқуқий шакли, номи ва манзилгоҳи, Низом жамғармасининг 
миқдори, даромадларининг таркиби ва тақсимланиш тартиби ҳамда корхона 
фондларини ташкил қилиш тартиби, корхонани тугатиш ва қайта ташкил 
қилиш тартиби кўрсатилиши шарт. Бошқача қилиб айтганда, корхона Низоми 
унинг ҳуқуқий мақомини, ҳуқуқ ва мажбуриятиларини белгилаб беради. 

---

40 
Низомда шунингдек, корхона фаолият кўрсатувчи соҳа ва тармоқ, атроф-
муҳит ва одамлар соғлиғини муҳофаза қилиш кафолати, бошқарув шакли, 
ҳисобга олиш ва ҳисобот тизими ҳам акс эттирилиши лозим. 
Корхона тўғри ва тўлиқ тайёрланган Низом асосида маҳаллий ҳокимият 
органларида рўйхатга олинади, кейин эса ўз муҳрига эга бўлиш ва банкда ҳисоб 
рақами очиш ҳуқуқини қўлга киритади. Ўз муҳри ва ҳисоб рақамига эга 
бўлмаган корхона, ҳуқуқий шахс ҳисобланмайди ва мустақил корхоналар 
қаторига киритилмайди.