O ʻ zbekiston respublikasi oliy va o ʻ rta maxsus ta ʼ lim vazirligi

Korxonalarning joriy moliyaviy holati fundamental tahlili 
 
A. Moddiy ragʻbat
 
B. Risk 
1. “Narx-daromad” nisbati AAA rey-
tingli obligatsiyalar daromadliligi-ning 
teskari yarim miqdoridan kammi? 
Masalan, AAA reytingli obligatsiyalar 
daromadliligi 12 foiz boʻlsa, unda teskari 
miqdori 1/0,12=8,33, undan yarmisi esa 
4,16. Shunday qilib, bu aksiya uchun 
savolga javob “ha” boʻlishi holatida 
uning “narx-daromad” nisbati miqdori 
4,16-dan kam boʻlishi kerak.
6. “Qarz-kapital” nisbati 1 (birdan) 
kammi? Bu nisbat – umumiy qarzni 
balans hisobotiga mos keluvchi 
aksiyadorlik kapitaliga boʻlinmasi.
2. “Narx-daromad” nisbati miqdori 
oxirgi besh yil uchun “narx-daromad” 
nisbatining “oʻrtacha” eng katta 
miqdoridan 40 foiz kammi? Bunda 
aksiya uchun bir yildagi “narx-
daromad” nisbatining “oʻrtachasi” – bu 
aksiyaning oʻrtacha yillik narxini shu 
yil uchun aksiya boʻyicha daromad 
miqdoriga boʻlinmasiga teng. 
7. Joriy nisbat 2 (ikkidan) kattami? 
Bu nisbat – joriy aktivlarni joriy 
majburiyatlarga boʻlinmasi.
43
 Paul Blustein,
“Ben Graham’s Last Will and Testament”, Forbes (August 1, 1997), P.43-45; 
and James B.Rea, “Remembering Benjamin Graham-Teacher and Friend”, Journal of Potfolio 
Menegement, 3, no.4 (Summer 1997), P. 62-72; Шарп У., АлександерГ., Бэйли Дж. 
Инвестиции: Пер. с англ. М.: Инфра М, 1999. C. 579-580.

---

160 
3. Aksiya boʻyicha dividend daromad-
liligi AAA obligatsiyalar boʻyicha 
daromadlilikning 2/3 qismidan kam 
boʻlmagan miqdoriga tengmi?
8. Umumiy qarz joriy aktivlarning 
sof bahosini ikkiga koʻpaytirilgan 
miqdoridan kammi? Bunda joriy 
aktivlarning sof bahosi – bu joriy 
aktivlar va umumiy qarz ayirmasi.
4. Aksiya narxi bir aksiyaga hisob-
langan real balans bahosining 2/3 qis-
midan kammi? Bunda bir aksiyaga 
hisoblangan real balans bahosi – bu 
jami aktivlar va umumiy qarz 
ayirmasini muomaladagi aksiyalar-ning 
umumiy miqdoriga boʻlinganiga teng.
9. oxirgi 10 yilda bir aksiyaga 
daromadlar oʻsishi surʼati yiliga 
oʻrtacha 7 foizdan kam emasmi? 
Bunda g oʻsish surʼati Ye
0
=Ye
-
10
(1+g)
10
formuladan topiladi (Ye
0
– 
oxirgi yil uchun bir aksiya boʻyicha 
daromadlar, Ye
-10
– 10 yildan tuga-
ganidan keyingi yil uchun bir aksi-
yaga daromadlar). Agar savolga “ha” 
javobini olish kerak boʻlsa, unda g 7 
foizdan kam boʻlmasligi lozim.
5. 
Aksiya 
narxi 
bir 
aksiyaga 
hisoblangan joriy aktivlarning sof 
bahosining 2/3 qismidan kammi? Bu 
baho joriy aktivlar va umumiy qarz 
ayirmasini muomaladagi aksiyalar-ning 
umumiy miqdoriga boʻlinganiga teng.
10. 9-chi savoldagi vaqt muddatida 
(yaʼni 8 yoki undan koʻp yilda) g 5 
foizga tengmi yoki kammi? Bunda 
daromadlilikning yillik oʻsish surʼati-
ni 10ta koʻrsatkichlarini aniqlash 
kerak, keyin ularning kamida ikkitasi 
5 foizdan koʻp boʻlishini tekshirish 
lozim, masalan, 4 foizga tengligini. 
Savollarning birinchi 5 tasi moliyaviy ragʻbatga, qolgan 5tasi esa 
riskka bagʻishlangan. Bu savollarga javob topishdan maqsad eng katta 
“ragʻbat-risk” nisbatiga ega aksiyalarni topishdir. Grexem-Ri boʻyicha 
aksiyani sotib olishni taklif qilish uchun barcha savollarga ijobiy javob 
berishi shart emas. Masalan, avval 6-chi savol boʻyicha salbiy javob 
olingan aksiyalarni hisobdan chiqariladi. Keyin 1, 3 yoki 5-chi savolga 
“yoʻq” degan javob olingan aksiyalar inobatga olishmaydi. Qolgan 
aksiyalar esa sotib olish uchun nomzod boʻladilar.
Qaysi aksiyalarni sotish kerak degan qarorga investor Grexem-Ri 
yondashuviga asosan kelmoqchi boʻlsa, ikki hol koʻrsatiladi: aksiyalar 
kursi 50 foizga koʻtarilganida yoki ularni sotib olinganidan ikki yil 
oʻtsa (bu holatlarning qaysi biri oldinroq sodir boʻlsa) sotib yuborishi 
lozim boʻladi. Agarda bu ikki hol ham sodir boʻlmasa, aksiyalar 
dividend bermasa yoki koʻrsatilgan savollarga “yoʻq” degan javob 
boʻlsa, unda aksiyalar tezdan sotilishi shart boʻladi.

---

161 
Fundamental tahlilining 
afzalligi
quyidagilardan iborat: 
–
kompaniya-emitent aksiyasining bozordagi haqiqiy kursini 
belgilaydi; 
–
portfel tarkibidagi “nedootsenenniy” va “pereotsenenniy” ak-
siyalar aniqlanadi, portfel riski kamaytiriladi va daromadlik oiriladi; 
–
yuqori daromad keltiruvchi va mablagʻlar xavfsizligini taʼmin-
lovchi optimal portfel shakllantiriladi.