O ʻ zbekiston respublikasi oliy va o ʻ rta maxsus ta ʼ lim vazirligi

Hosilaviy vositalar CFD operatsiyalari. 
Oltin bozoridagi invest-
torlar oʻrtasida eng ommabop vosita valyutalarning farqiga asoslangan 
(CFD) bitimlar hisoblanadi. Shu vaqtgacha biz tabiiy metall 
bozorlarini tashkil etishni va faoliyat yuritishni koʻrib chiqqan edik. 
Biroq virtual vositalar bilan sado qilish bilan bogʻliq boshqa qism ham 
katta qiziqish uygʻotadi. Jahon moliya bozorlari tendensiyasini 
oʻzgartirib yuborgan amaliyotlar ichida savdoni tezkor vositalar orqali 
amalga oshirish alohida ahamiyatga ega. 1970-yillarda boshlangan 
foizli stavkalarning va valyuta kurslarining oʻzgarishi davri ortib 
borayotgan xatarlarni boshqarish uchun foydalanishi mumkin boʻlgan 
yangi moliyaviy vositalarga boʻlgan ehtiyojni yuzaga keltirdi. 
Hosilaviy moliya vositalari industriyasining rivojlanishi koʻp jihatdan 
ularning bozordagi oʻzgaruvchan yoʻnalishlarga tez va samarali aks 
taʼsir koʻrsatish qobiliyatlari bilan bogʻliq.
Fyuchers
. Jahon amaliyotida oltin fyuchers bitimlari bir necha 
birjalarda savdo qilinadi, bunda oltin bilan savdo qilish uchun 
tuziladigan bitimlarning eng koʻp hajmi Nyu-York Tovar birjasi 
(COMEX)da tuziladi. U yerda oltin bilan operatsiyalar 1974 yildan 
boshlab amalga oshirila boshladi. Fyucherslar bilan operatsiyalarning 
asosiy maqsadi xedjirlash va spekulyatsiyalardir. Mazkur bitimlarning 
jozibadorligi shundaki, uni tuzish uchun katta pul yoki koʻp 
miqdordagi tovar boʻlishi shart emas. Nisbatan uncha katta boʻlmagan 
kapitalga kiritiladigan mablagʻlar katta foyda keltirishi mumkin. 

---

148 
Shoshilinch bitimning boshqa ommabop shakli 1976 yilda birinchi 
marta kiritilgan oltinga opsion hisoblanadi, bunday shakl Amerikada u 
bilan oʻtkazilgan operatsiyalardan soʻng 1982 yilda keng tarqalib 
ketdi. 
Xedirlashning boshqa vositalariga nisbatan 
opsion
shunisi bilan 
jozibadorki, u konyukturaning noqulay oʻzgarishidan muhofaza qilish 
maqsadida ijro etish narxini qayd qilishdan tashqari u qulay 
konyukturadan foydalanish imkonini beradi. Opsion xaridorining 
yoʻqotishlari maksimal miqdori toʻplangan mukofot bilan chegaralan-
gan, yutuq esa imkoniyatli tarzda chegaralanmagan. Mos ravishda, 
opsion sotuvchisi uchun aksincha vaziyat paydo buladi. Opsionlar 
birjadan tashqari bozorda ham muomalada boʻlishi mumkin. Bunday 
opsionlar dilerlik opsionlari deyiladi. Ular farq qiluvchi jihatlari 
shundaki, u birja tomonidan emas, balki aniq yuridik shaxs tomonidan 
emitatsiya qilinib, u opsionning ijro etilishini kafolatlaydi. Bunda 
dilerlik opsionlarini ikki guruhga ajratish mumkin: 
- xususiy spekulyativ talabni qondirish uchun chakana bozorda 
sotish uchun moʻljallangan opsionlar; 
- 
oltin savdo opsionlari. 
Xususiy spekulyativ talabni qondirish uchun chakana bozorda 
sotish uchun moʻljallangan opsionlar dastlab yuqori riskli edi. Chunki 
1970-yillarning ikkinchi yarmida AQSHda bozorning yuqori dajada 
oʻzgaruvchi boʻlganligi tufayli juda koʻp firibgarlik holatlari qayd 
etilgan. Dilerlik opsionlari bilan savdo qilishni tashkil etish yangi 
talablarning kiritilishi hokimiyatning bunga aks taʼsiri boʻldi. Xususan, 
kastodial bankda oltinni deponentlash, shuningdek diler uchun 
opsionni ijro etguncha yoki uning amal qilish muddati oʻtib ketguncha 
opsion mukofotini deponentlash nazarda tutilgan edi.