Ўзбекистон республикаси ички ишлар вазирлиги а к а д е м и я р. М. Махмудов, Б. Н. Сирлиев

Ёш даврлари психологияси
– онтогенездаги турли ѐш даврлари психик 
тараққиѐтининг умумий қонуниятларини, психик ривожланишини ҳамда 
психологик хусусиятларини ўрганади.
Ёш даврлари психологиясининг асосий вазифаси
– шахснинг камол 
топиши қонуниятлари ва одамларда турли ѐш даврида вужудга келадиган 
психик фаолият, ҳолат ва шарт-шароитларнинг ўзаро таъсири хусусиятларини 
аниқлашдан иборат. 
Ёш даврлари психологияси ана шу вазифани ҳал қилиш билан 
биргаликда қуйидаги амалий мақсадларни руѐбга чиқаради: 
- таълим-тарбия ишларини такомиллаштиришга ѐрдам беради; 
- шахслараро муносабатларни тўғри йўналтиришга таъсир кўрсатади; 
- жамоада ижобий психологик муҳитни яратишга кўмаклашади; 
- кичик гуруҳ (оила, мактаб ва х. к) ларда зиддиятларнинг олдини 
олишга ѐрдамлашади; 
- камолотнинг турли даврларида инсонннинг ѐш ва жинсий 
хусусиятларини ўрганишга хизмат қилади.

---

38 
Ёш даврлари психологияси ўзининг предмети ҳамда вазифасини умумий 
психологиянинг асосий принциплари ва қоидаларига таянган ҳолда белгилайди.
ёш даври психологияси қуйидаги принципларга риоя қилади: 
Биринчидан, психик акс эттириш назарияси таълимотига биноан 
психика юксак даражада ташкил топган материянинг хусусияти ѐки миянинг 
маҳсулидир. Одатда, психика ташқи дунѐнинг сезги органлари орқали 
инсоннинг миясига бевосита таъсир этиши асосида вужудга келиб, сезги, 
идрок, тасаввур, хотира, тафаккур, нутқ, хаѐл каби билиш жараѐнларида, 
шунингдек, шахснинг хусусиятлари ва ҳолатларида, диққати, ҳис-туйғуси ва 
характер хислатларида, қизиқиши ва эҳтиѐжларида ўз ифодасини топади. 
Иккинчидан, психиканинг негизида миянинг рефлектор фаолияти ѐтади. 
Ташқи дунѐдан кириб келаѐтган қўзғатувчиларга ички ѐки ташқи биологик 
органлар жавоб реакциясини билдиради. 
Учинчидан, психикани тадқиқ этиш инсоннинг бутун (онтогенезидаги) 
онгли фаолиятини унинг ҳам назарий ҳам амалий фаолиятини ўрганишдир. 
Инсон шахси ҳар хил шакл ва мазмунга эга бўлган назарий ва амалий 
фаолиятларда таркиб топа боради. Бунда муҳит, ирсий белгилар, тарбия асосий
омиллар ҳисобланади. 
Тўртинчидан, инсон билиш фаолияти (жараѐнлари)нинг ривожланиши 
унга ўзини қуршаб турган борлиқни янада чуқурроқ, тўғрироқ, тўлароқ ва 
аниқроқ акс эттириш имконини беради. 
Бешинчидан, инсон онгининг