|
Sulla diktaturasini o’rnatilishi. Spartak
boshchiligidagi qullar qo’zg’oloni
Rim respublikasi er. avv. 80-yil boshlarida
Italiyada ittifoqchilik urushlari tugaganidan keyin
moliyaviy tushkunlik, hunar va savdo degradatsiyasi
va ichki siyosiy beqarorlik holatida edi. Shu bilan bir
vaqtda Pont podshosi Mitridat VI ni kichik Osiyo va
Bolqon yarimorolini bosib olishi Rimni sharqda urush
805
boshlashiga chaqiriq bo’ldi. Mitridat mashhur shaxs
bo’lib, baland bo’yli juda katta jismoniy kuchga ega
bo’lgan, 22 tilni bilgan har tomonlama ma’lumotli
kishi edi. U Bosfor, Kolxida, Kichik Armanistonni
bosib olib, rimliklarni Kichik Osiyo mulklariga
bostirib kirdi. Mahalliy aholi uni xaloskor sifatida
kutib oldi. Kichik Osiyoning barcha shaharlarida
uning topshirig’i bilan bir kunda 30 ming rimlik
o’ldirildi. Mitriditga qarshi urushda qo’shinga
qo’mondonlik qilish uchun birdaniga ikki sarkarda
optimatlar yetakchisi er. avv. 80-yilda konsul bo’lgan
50 yoshli Lutsiy Korneliy Sulla va populyarlarning
o’tmishdagi ittifoqchisi olti marta konsul bo’lgan
shuhratparast 68 yoshli keksa Gay Mariy da’vogar
bo’ldilar.
Rim qo’shiniga qo’mondonlik qilish senat
tomonidan Sullaga topshirildi, Rimda xalq yig’ini
Sullani chetlatib, sharqqa yurishga Mariyni
qo’mondon qilib tayinladi. Shu vaqtda janubiy
Italiyada turgan g’ayratli Sulla o’z qo’shinlariga juda
katta va’dalar berib, Rimga yurish qildi. Rim o’zining
ko’p asrlik tarixi davomida birinchi bor rimlik
qo’shinlar tomonidan jang bilan egallandi. Mariy
Afrikaga yashirinishga majbur bo’ldi.
Sulla o’z qo’shini bilan Yunonistonga yurish qilib,
Mitridat qo’shinlarini tor-mor qildi. Shu vaqtda
Rimda to’ntarish sodir bo’lib, hokimiyatni yettinchi
marta konsul qilib saylangan Gay Mariy va 4 marta
806
konsul bo’lgan tsinna egalladilar Tez orada Mariy
bezgak kasalligidan vafot etdi. Sulla er. avv. 83-yilda
o’z qo’shini bilan janubiy Italiyaga kelib tushdi.
Fuqarolar urushining yangi davri boshlandi. Bu urush
Sullaning g’alabasi bilan tugadi, u yana jang bilan
Rimga kirib, o’z diktaturasini o’rnatdi. Sulla o’zining
raqiblarini bartaraf qilish uchun proskripsiya deb
nomlangan tadbirni amalga oshirdi. Sulla tomonidan
tuzilgan kishilarni alohida ro’yxati shunday deb atalar
edi. Kim bu ro’yxatga tushgan bo’lsa qonundan
tashqari e’lon qilinib, har qanday kishi uni o’ldirishi
hatto bu uchun mukofot olishi mumkin edi. Shu yo’l
bilan 100 senator va 2500 suvoriy o’ldirildi va ularni
mulki musodara qilindi. Sulla xalq tribunlari
hokimiyatini cheklaydigan qator qonunlar qabul qildi,
bepul non tarqatishni bekor qildi, qarz foizlarini
chekladi hamda er. avv. 241-yilda bekor qilingan
senturiy komisiyalarini qayta tikladi. Senat tarkibiga
Sulla o’z tarafdorlaridan bo’lgan 300 yangi a’zoni
kiritdi. Diktator plebey tribunlari va komisiyalarining
qonunchilik hokimiyatini bekor qilib, bu vakolatni
senatga berdi. Lekin tez orada er. avv. 79-yilda
ko’plar uchun kutilmagan holda Sulla diktatorlik
vakolatini o’zidan soqit qilib, hokimiyatdan
chetlashdi. Sobiq dictator baliqchilik bilan
shug’ullanib, “Memuarlar” yozdi. Er. avv. 78-yilda u
60 yoshida miyasiga qon quyilishi oqibatida vafot
etdi. Sulla konstitutsiyasi yana 8 yil yashadi.
807
Sertoriy qo’zg’oloni senatning Gney Pompey
boshchiligidagi qo’shinlari bilan bostirildi.
Shu vaqtda Italiyani Spartak rahbarligidagi misli
ko’rilmagan qullar qo’zg’oloni qalqitib yubordi (er.
avv. 74-71-yillar). Spartak kelib chiqishi Frakiyadan
bo’lib Rim yordamchi qo’shinlarida xizmat qilgan va
dezerterligi uchun qullikka sotiladi. U Kapuya
shahrida fuqaro Lentul Batiatning gladiatorlar
maktabida gladiator edi. Boshda Spartak
qo’zg’oloniga ahamiyat berilmadi. Sarkardalik
qobiliyatiga ega bo’lgan shijoatli Spartak tez orada
o’z qo’l ostida qullardan tuzilgan 120 ming kishilik
qo’shin to’pladi. Bir necha bor rimliklar ustidan
g’alaba qildi, ayniqsa shimoliy Italiyadagi Mutina
shahri yonida Spartak yaxshi qurollangan ikki konsul
boshchilik qilgan Rim qo’shinlarini tor-mor qildi. Bu
hol Rimni vahimaga tushirib qo’ydi.
Senat er. avv. 72-yilda Spartakka qarshi qo’shinga
boshchilik qilishni favqulodda vakolatlar bilan eng
boy quldor Mark Krassga topshirdi. Spartak tezlik
bilan Rimni chetlab o’tib Italiyaning janubiga yurish
qildi. Farazlarga ko’ra Spartak Sitsiliyaga o’tishga
harakat qiladi. Spartakni Sitsiliyaga o’tishida kemalar
bilan ta’minlashga va’da bergan dengiz qaroqchilari
Piratlar uni aldadilar. Qullar qo’shini Bruttiya
viloyatiga qamalib qoldilar, Krass bu yerda 52,5
km.lik uzunlikdagi okop qazishga buyruq berdi.
Spartak qo’shinlari rimliklarning bu to’siqlarini
808
buzib o’tib, Burundiziga qarab harakat qildilar. Tez
orada Spartak qo’shinlaridan bir necha qismlar ajralib
ketdilar. Bu Spartakning kuchini zaiflashtirdi. Krass
qullar qo’shinini taqib ostiga olib, ularni orqasidan
izma-iz yurdi. Apuliya viloyatida Krass va Spartak
qo’shinlari o’rtasida hal qiluvchi jang bo’ldi. Jang
boshlanishida Spartakka otini minishga hozirladilar,
lekin u qilichini sug’urib otni o’ldirdi. Spartak g’alaba
qilgan taqdirda eng yaxshi otlarga ega bo’lishi
mumkinligi, yengilgan taqdirda hech qanday ot kerak
emasligini aytdi. Jang juda shafqatsiz bo’lib, rimliklar
g’alaba qildilar. Spartak va minglab qullar bu jangda
qahramonona halok bo’ldilar. Uch yil davom etgan
qullar qo’zg’oloni bostirildi, 6 ming qul Kapuyadan
Rimga boradigan yo’lda hochga mixlandi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
