O‘zmu xabarlari Вестник нууз acta nuuz

O„ZBEKISTON MILLIY 
UNIVERSITETI
XABARLARI, 2022, [1/5]
ISSN 2181-7324 
 
FILOLOGIYA 
https://science.nuu.uz/ 
Social sciences
 

---

O„zMU xabarlari Вестник НУУз ACTA NUUz
 
FILOLOGIYA 
1/5 2022 
- 319 - 
Атаев эса битта асар мисолида символ ва образни[19], 
япон тадқиқотчиларидан Э. Накамура икки асарни ранг 
системаси[20], Ю.Ёшиока ―Генжи ҳақидаги асар‖ нинг 
ранг луғатини ўрганган[21].
Тадқиқот методологияси.
Ранг назариясининг 
ўзи бир илм, у бизни фалсафий мушоҳадага чорлайди. 
Шунинг учун тил ва матнда рангларнинг талқини турли 
хил ишларда тадқиқ қилинган В.М.Алпатов, Фукуда 
Кунио, Л.В.Самарина, А.В.Кудрина, Б.Г.Мешеряков, 
В.А.Маслова, А.Вежбитская, Ю.М.Лотман каби олимлар-
нинг бу ҳусусдаги ишларини таъкидлаб ўтиш лозим. 
Илмий адабиѐтлар таҳлили ранг мавзусини ўрганишда 
турли хил йўналиш ва ѐндашувлар мавжудлигини 
кўрсатди. Тадқиқ қилинган ишлардан културологик ва 
лингвокултурологик йўналишларда олиб борилганлиги 
кўрилди. Културологик ишларда тадқиқотчи диққат 
марказига турли хил нуқтаи назардан маданиятдаги 
рангларни таҳлил қилиш муаммоси туради. Бу йўналишда 
қандай ранглар таснифи мавжуд, ранг нималарга 
асосланади, ранглар хусусияти, уни тўғридан-тўғри ва 
нисбий берилгандаги маънолари очиб берилган.
Ўзбек тилида: - Яқин беш-ўн йил мобайнида биров 
бу атрофда у кишининг қорасини кўрмаган – шаҳар 
четидаги чорбоғида истиқомат қилади. (20-б) 
Француз тилида: - Personne ne l‘a vu ici depuis de 
nombreuses années car il habite dans sa maison de campagne 
à l‘extérieur de la ville où il passe l‘année entière tout seul 
depuis le décès de sa femme. (19-p) 
В.М. Алпатовнинг фикрича, предмет ва ранг 
ўртасида тўғридан-тўғри эмас, балки нисбий алоқа 
мавжуд. Бунда бир нечта сабаблар мавжудлигини 
кўрсатиб беради. Яъни: 1) предметни табиий ва сунийлик 
хусусияти; 2) таъсирчанлиги; 3) ранг билдирувчи сўзлар 
япон тилидан ѐки бошқа тилдан олинганлиги билан 
асослаб берган[22].
Ранг шкаласидаги ранглар биринчидан, ранг 
ишлатилиш ҳолатларига қараб: барг, табиий нарсалар 
мидори, суний нарсалар, масалан, голф майдони греен; 
иккинчидан, таъсирчанлик: япон аѐллари япон тилидаги 
кулранг эмас, грай рангдаги кофтичкани киядилар, чунки 
япон тилидаги кулранг 
ѐки сичқон маъносини 
ифодалайдиган кулранг улар учун ѐқимсиз ҳолат; 
учинчидан, ранг асл япон сўзими ѐки бошқа тилдан 
ўзлашган сўзми: яшил-мидори греен сўздан, пинк-пушти, 
оренжи-оловранг, 
грай-кулранг, 
броwн-жигарранг, 
қаймоқранг, крем ранги каби инглиз тилидан олинган ранг 
билдирувчи сўзлар ўзлашган предметлар изоҳлашда 
ишлатилади[23].
Культурологик йўналишнинг иккинчи ѐндашувига 
А.Вежбитская олға сурган фикрлар асос бўлган. У ўз 
тадқиқотида япон тилидаги яшил, ҳаворанг, кўк 
рангларнинг фарқларини тушунтиради ва қачон қайси 
ранг ишлатилишини кўрсатиб беради[24].
А.Вежбитская фикрига кўра, ранг нарсанинг 
хусусиятларидан келиб чиқиб предметга берилади. Аои 
деганда кўк, ҳаворанг, яшил тушунилади. Шунинг учун 
япон тилида аои ранги кўк осмон, ўт ранги, светафорнинг 
яшил рангини ифодалайди. А.Вежбитская предметнинг 
рангини тасвирлашда предметни инобатга олади. 
Рангларни бериш умумий инсон тажриба элементларига, 
умумий элементлар: кун ва тун, қуѐш, олов, ўсимлик, 
осмон ва ерни ташкил этиши, инсоннинг рангни кўриш 
ҳиссиѐти онгда пайдо бўлади
Ўт ѐки дарахтга нисбатан яшил эмас, кўк рангни 
ишлатиш бу уларнинг ҳолатига боғлиқ. Масалан, ўт, 
дарахтни ранги доимо яшил. Лекин уларни ѐмғирдан 
кейин тасвирлаганда японлар ―Ёмғирдан сўнг ўтлар ѐки 
дарахт тўқкўк рангга кирди‖ дейдилар. Японлар бу билан 
у доимо кўк ранглигини эмас, ѐмғирдан кейин шу ҳолат 
бўлганлигини назарда тутадилар. Бундан мидори-яшил 
деганда нарсаларни табиий рангига, аои-кўкранг 
нарсаларни қандайдир ўзгариш ҳолати ѐки вақтинчалик 
кўриш таассуротига қараб қўлланилади. Дарѐга нисбатан 
ҳам аои - кўк ранги қўлланилади. Чунки дарѐ турли вақтда 
кўк ѐки яшил рангда бўлиши мумкин.