O‘zmu xabarlari Вестник нууз acta nuuz

ТИЛШУНОСЛИКДА КОЛЛОКВИАЛИЗМ ТАДҚИҚИГА НАЗАР 
Аннотация 
Сўнгги йиллaрдa дунѐ тилшунoслигидa нaфaқaт ѐзмa нутқ, бaлки oғзaки нутқни тaдқиқ қилишгa ҳaм кaттa эътибoр 
қaрaтилмoқдa. Ушбу тaдқиқoтлaрнинг aксaрияти жoнли мулoқoтдa қўллaнувчи лексик қaтлaм aргo, жaргoн вa сленг нутқ 
бирликлaри ўртасидаги фарқларни очиб беришга қаратилган. Бундай ноадабий нутқ бирликлари норма жиҳатидан 
коллоквиализмлардан қуйида жойлашган бўлиб, улардан фойдаланиш ҳолатлари чекланган ҳисобланади. Бироқ, соф 
инглиз инглиз тил соҳиблари томонидан кундалик ҳаѐтда қўлланувчи сўзлашув тили тадқиқига бағишланган 
изланишларнинг кўлами катта эмас. Шу боис ушбу мақолада инглиз сўзлашув тилини ўрганишдаги асосий йўналишлар, 
ушбу соҳада тадқиқот олиб борган тилшунос олимлар томонидан билдирилган фикрларнинг қисқача таҳлили берилади 
ва терминологик жиҳатдан бошланғич назарий қоидалар баѐн қилинади. 
Калит сўзлар:
сўзлашув нутқи, оғзаки нутқ, сўзлашув тили, сўзлашув услуби, коллоквиализм, сўзлашув тагтили. 
Кириш.
Сўнгги йилларда дунѐ тилшунослигида 
сўзлашув тили муаммоларига бағишланган тадқиқотлар 
сонининг сезилирли даражада ўсиши кузатилмоқда. 
Тилнинг лингвистик томонлари тадқиқ этилар экан, унинг 
барча хусусиятларини тўлиқ очиб бериш учун тил 
тизимининг ҳамма соҳалари, жумладан, сўзлашув тилини 
ҳам таҳлил қилиш даркор.
Бугунги кунгача олиб борилган инглиз сўзлашув 
тилига оид тадқиқотлар, асосан, унинг алоҳида 
аспектлари ва ўзига хос синтактик хусусиятларига 
бағишланган бўлиб, оғзаки нутқнинг морфологик ва 
лексик томонларига доир ишлар кам учрайди. 
- Мавзуга оид адабиѐтлар таҳлили (Literature 
review).
Жаҳон тилшунослигида инглиз сўзлашув тилига 
доир кўплаб тадқиқот ишлари олиб борилган. Жумладан, 
унинг лексик жиҳати Э.Партриж [1] томонидан тадқиқ 
қилинган бўлса, инглиз тили америка варианти сўзлашув 
тилинининг 
лексикографик 
томондан 
ўрганишга 
бағишланган Г.Уэнтворт ва С.Б.Флекснернинг ишлари 
муҳим аҳамият касб этади[2]. Бундан ташқари, 
У.Боллнинг инглиз сўзлашув тили муаммоларига оид 
нуқтаи назарлари олимлар орасида катта қизиқиш 
уйғотади [3]. Сўзлашув тили, жумладан, содда тил ҳамда 
шеваларни ўрганишдаги социолингвистик ѐндашув 
У.Лабовнинг ишларида ўз аксини топади [4]. Инглиз 
сўзлашув тилининг лексик-фразеологик ўзига хослиги чех 
тилшунос олимлари Й.Носек ва Л.Соудекларнинг 
ишларида очиб берилган [5].