O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti “Neft va gaz” fakulteti

 
40.3 Xorijiy davlatlarda gazni tayyorlashda qо‘llaniladigan yangi texnologiyalar 
 
A. Xorijiy davlatlarda qо‘llaniladigan gidrat hosil qiluvchi tabiiy gazni tashishga 
tayyorlash usullari 
 
40.2-rasm.
Gidratshakllantiruvchi ingibitordan foydalanib tabiiy gazni tashishga 
tayyorlashning texnologik sxemasi. 
 
Bu xorijiy davlatlarda taklif qilingan usul tabiiy gazni yoki yо‘ldosh neft gazini 
tashishga tayyorlash hamda pog‘onali ajratish, ajratish pog‘onalari oralig‘ida gazning 
oqimini sovutish, gidratshakllantirish uchun ingibitorni kiritish, ajratgichlardan suyuqlik 

---

356 
fazasini chiqarib yuborish, uni uglevodorod va suvli fazaga bо‘lish, suvli fazani eng 
oxirgi ajratish gaz oqimiga yо‘nalitirish uchun mо‘ljallangan. 
40.2-rasmda taklif qilingan usulni amalga oshirish qurilmaning sxemasi keltirilgan. 
Gidratshakllantiruvchi ingibitor sifatida uchuvchan suvda eriydigan organik 
moddalardan masalan, metanol, etanol, aseton, efir-aldegidning fraksiyasidan va b.q.dan 
foydalaniladi. 
Jarayonni tashkillashtirishda quyidagilar kо‘rib chiqilgan: 
a) gidrat hosil qiluvchi suvli eritmaning fraksiyalash gaz oqimi bilan birinchi 
pog‘ona ajratish pog‘onalarida kontaktlashdagi miqdori L/G
=
0,0007-0,007 
suyuqlikni gazga massali nisbatlarini ta’minlaydi. Ingibitorning suvli eritmasi sifatida 
ikkinchi pog‘onada ajratishda ajralgan suvli fraksiyadan foydalaniladi (past haroratli), 
qaysiki unga yangi ingibitor qо‘shiladi; 
b) gazning oqimini har bir pog‘ona kontakti oldidan ikki oqimga bо‘linishi, ularning 
birida suvli eritmani fraksiyalash olib boriladi va har bir kontakt pog‘onasidan keyin 
ikki oqimlar birlashtiriladi. 
Usul quyidagi tartibda amalga oshiriladi. 
Uglevodorod gazi (1- oqim) 15-45 °S harorat va 9-13 MPa bosim bilan birinchi 
pog‘onaga ajratishga beriladi, u yerda gaz fazasidan suv va kondensat ajratiladi.
Birinchi pog‘onada ajratishda kontakt pog‘onalarida shamollatish va gazni ingibitorli 
gidratshakllantirish bilan tо‘yintirish olib boriladi. Suvli eritma (2- oqim) 
shamollatishga berilguncha kontakt pog‘onalarida birinchi pog‘onada ajratishda gaz 
oqimi 1 bilan fraksiyalanadi, suyuqlikni gazga nisbati L/G = 0,0007-0,007 miqdorida 
ta’minlanadi, bunda gaz oqimi 1 har bir pog‘ona kontakt oldidan ikkita oqimga 
bо‘linadi, oqimlardan biri suvli eritmani fraksiyalanishni (2- oqim) olib boradi, keyin 
esa har bir kontaktning gazi birlashtiriladi. Suvli eritma (2- oqim) -51,3%-li (massa 
bо‘yicha) ingibitor eritmasi kо‘rinishida bо‘ladi. 
Birinchi pog‘onada ajratishda gaz fazasi (5- oqim) suvdan (6- oqim) ajratiladi. 
Birinchi pog‘ona ajratishda ajraladigan past konsentratsiyali suvli eritmadagi 
ingibitorning konsentratsiyasi (6- oqim) 0,025 % (massa bо‘yicha) tashkil qiladi, 
qaysiki suvli eritmani tizimga uzatish uchun ekologik talablarga javob beradi. 
Eng oxirgi pog‘ona kontaktdan keyin gaz fazalari (3- oqim) oqimi 79,7 % (massa 
bо‘yicha) ingibitor konsentratsiyasi baypaslangan gaz oqimi (4- oqim) bilan qо‘shiladi. 
Shu bilan gaz oqimidagi (5- oqim) ingibitor konsentratsiyasi 68,5 % (massa bо‘yicha)ga 
teng ta’minlanadi. 
Bunday konsentratsiya gidratshakllanishiga yо‘l bermaydi, qaysiki harakatdagi 
qurilma termodinamik parametrlarda gazning oqimini sovishidan keyin paydo bо‘lishi 
mumkin. Bu uchastkada gidrat paydo bо‘lishini oldini olish uchun ingibitorning 
konsentratsiyasi 55 % (massa bо‘yicha) dan kichik bо‘lishi kerak. Sovitilgan gaz oqimi 
7 ikkinchi pog‘onaga yо‘naltiriladi- past haroratli ajratishga. 
Past haroratli ajratishda termodinamik sharoit quyidagicha: harorat manfiy -15 dan 
manfiy -25 °S gacha, bosim 7,9 MPa. Ajratilgan va sovutilgan quruq gaz oqimi 8 past 
haroratli ajratishdan keyin olinib, gaz oqimini (5- oqim) sovitishda foydalaniladi va gaz 
uzatmasiga yо‘naltiriladi. Suvli fazani (9- oqim), 28,2% li ingibitor konsentratsiyasini 
ikkinchi pog‘onali ajratishdan gidrat hosil qiluvchi yangi ingibitor bilan (10- oqim) 51,3 
% (massa bо‘yicha) konsentratsiyada boyitiladi va olingan suvli eritma gaz bilan 

---

357 
kontaktlashish uchun birinchi pog‘ona ajratishga (2- oqim) yо‘naltiriladi, ikkinchi 
pog‘ona ajratishdan uglevodorod suyuqligi (11- oqim) –kondensat uzatmaga 
yо‘naltiriladi. 
Gidrat hosil qiluvchi ingibitor tarkibli ikkinchi pog‘ona ajratishni suvli fazasidan 
kо‘p karrali foydalanish taklif qilinadi. Suvli fazadagi gidrat hosil qiluvchi ingibitorning 
kerakli konsentratsiyasi birinchi pog‘onaga ajratishga yо‘naltiriladigan va yangi 
ingibitor gidrat hosil qilgich qо‘shiladi. Yangi ingibitorni qо‘shishni zarurligi gaz bilan 
kondensatni olib chiqadigan qismini tо‘ldirish bilan bog‘langan. 
Samaradorligi-
taklif qilingan jarayon sarfni va yangi ingibitor konsentratsiyasini 
kamaytirish imkonini beradi, amalga oshirish uchun gazni kerakli miqdordagi gidrat hosil 
qiluvchi ingibitorni past haroratli ajratishga yо‘naltiradi. 
2
. Gazni tashishga tayyorlash usullari 
Taklif qilingan usul gazni suvdan va uglevoorod kondensatidan ajratish yо‘li orqali 
tabiiy gazni tashishga tayyorlash uchun mо‘ljallangan. Bu usulning texnologik sxemasi 
14.3-rasmda keltirilgan.