Ўзбекистон алоқа ва ахборотлаштириш агентлиги тошкент ахборот технологиялари университети

Т
ес
тларн
и
 г
ен
ер
ац
и
ялаш
 ва р
ад
 
эт
и
ш
ларн
и
 те
стлар би
лан д
и
аг
н
ос
ти
к
а 
қ
и
ли
ш
 
Ишл
амай
ди
ган
 эл
еме
н
тн
и
 қ
и
ди
р
и
ш
н
и
 
таш
к
и
л э
ти
ш
 
Рад эти
ш
 ва н
ос
озл
и
к
ларн
и
 локал
и
заци
я 
қ
и
ли
ш
 ва ти
зимлар
н
и
 таъ
ми
р
лаш
 
К
елад
и
ган
 бр
и
га
дала
р
н
и
 и
ш
га ж
алб 
эт
и
ш
 ва ус
тахон
аларг
а ю
бор
и
ш
 
Эксплуатация 
натижаларини 
тахлил қилиш 
Эксплуатацияни 
режалаш ва 
таъминлаш
Назор
ат қ
и
ли
н
ад
и
ган
 к
ўр
сатк
и
ч
лар 
тахлили
 ва функ
ц
и
он
ал д
и
аг
н
ос
ти
к
а 
қ
и
ли
ш
 
Назор
ат қ
и
ли
н
ад
и
ган
 к
ўр
сатк
и
ч
ларга 
и
ш
лов бе
р
и
ш
 ва р
ад
 эт
и
ш
ларн
и
 
п
р
ог
н
озл
аш
 
Т
ехн
и
к
 холат назар
и
яс
и
 ва ўлч
ов 
маъ
лумот
лари
н
и
 тахлили
 
В
ақт
-эхти
м
л
л
л
ик хар
ак
теристика 
ахборот
 
узатиш
л
арни 
йиғи
ш
 в
а 
ул
арга
 иш
л
ов
 
бе
р
и
ш
 
Т
ЭЗ
 н
и
 таъ
ми
н
лаш
 ва п
р
ог
н
озл
аш
 
См
ен
аларн
и
 оп
ти
мал 
р
еж
алаш
 ва 
ход
и
мларн
и
 тақ
си
мла
ш
 
Рад эти
ш
, и
ш
лама
сд
ан
 тур
и
ш
и
 ва қ
ай
та 
ти
к
лаш
лар хақ
и
да с
татист
и
к
 маъ
лумот
 
й
и
ғи
ш
 
Назор
ат 
– 
хи
змат
 маъ
лумот
лари
н
и
 
ш
ак
ллаш
 ва узатиш
 
Эк
сп
луатаци
ян
и
 хуж
ж
атлаш
ти
р
и
ш
 

---

41 
2.4 – расм. Ракамли тизимни функционал диагностика қилиш 
тизимининг алгоритми 
2.2. Рақамли тизимлар ва ишончлиликни ошириш усуллари 
Замонавий рақамли тизимларнинг асосий вазифаси маълумот 
узатилишининг сифати ва самарадорлигини оширишдир. Ушбу масаланинг 
ечими икки йўналишда ривожланмоқда:
1. Сарф-харажатлар чекланган холда узатилаётган ахборот тезлиги 
ишончлилигини ошириш мақсадида дискрет маълумотларни қабул қилиш ва 
узатиш усуллари ривожланмоқда; 
Рақамли 
тизим 
ЭХМ да 
назорат 
ахборотига 
ишлов бериш 
Рақамли тизим 
техник холати 
белгиларини 
туркумлаш 
Техник холат 
назорат – 
диагностика 
кўрсаткич- 
ларини ўлчаш 
Белгилар 
фазосини 
холатлар 
фазосига 
ўзгартириш 
Рақамли тизим 
техник 
холатининг 
критериал 
бахолаш 
 
Рақамли тизим 
носозликлари ва
рад этишларини 
диагностикалаш 
Рақамли тизимларни 
эксплуатация қилишни 
давом эттириш 
Рақамли тизимга 
техник хизмат 
кўрсатиш 
Рақамли тизимни 
тармоқдан узиш ва 
таъмирлаш-тиклаш 
ишларини ўтказиш 
Рақамли тизимни функционал диагностикалаш тизими 

---

42 
2. Рақамли тизимларнинг юқори даражада пухта ишлашини 
таъминлайдиган ва рақамли тизимлар тузилишини янги усуллари ишлаб 
чиқилмоқда. 
Ушбу ёндашиш адаптацияланишга зарурияти бўлган тасодифий 
таъсирлар шароитида бошқаришни мураккаб алгоритмларини яратадиган ва 
ишдан чиқишларга, чидамлик хусусиятларга эга бўлган рақамли тизимларни 
ишлаб чиқишни тақозо этади.
Шу мақсад учун катта интеграл схема (КИС), энг катта интеграл схема 
(ЭКИС) ва микропроцессорлар тўплам (МПТ) ларни қўлланиши, ахборот 
узатиш каналларини юқори самарадорлигини ва рад этишлар пайдо бўлганда 
рақамли тизимнинг нормал функцияларини тезда тиклаш қобилиятини 
таъминлайди. Замонавий рақамли тизим деб, КИС, ЭКИС ва МПТ лар 
асосида қуриладиган тизим тушунилади. 
2.5 - расмда рақамли тизимнинг тузилиш схемаси келтирилган. 
Рақамли тизимнинг узатиш қисми 
 
i
Х
дискрет маълумотни 


)
(t
Sк
i
сигналга 
айлантиришда бир қатор ўзгартиришларни амалга оширади. Узатилаётган 
маълумотларни сигналга айлантириш билан боғлиқ бўлган операциялар 
тўплами узатиш усули деб аталади ва қуйидаги оператор муносабат билан 
таърифланади:








,
)
(
узатиш
i
узатиш
i
узатиш
i
Х
Dк
Dм
Х
D
t
Sк






бунда 
узатиш
D
- узатиш усулининг оператори; 
Dк
- кодлаш оператори; 
Dм
- модуляциялаш оператори; 
узатиш

- узатишда пайдо бўладиган рад этишлар ва ишдан чиқишларнинг
тасодифий жараёни. 
Узатиш қурилмасида рад этишлар ва ишдан чиқишларнинг
узатиш

пайдо 
бўлиши, 
 
i
Х
→
←


)
(t
Sк
i
шартни бузилиши ва рақамли тизимда хатолар сони 
ошишига олиб келади. Бунинг натижасида узатиш қурилмасини

---

43 
 
i
Х
→
←


)
(t
Sк
i
шарт бузилиши хисобига пайдо бўладиган хатолар сонининг 
кўпайиши етарлича кам бўладиган қилиб лойихалаш лозим. 
Тарқалиш мухитида узатиладиган сигналлар ушбу мухитда 
кучсизланадилар ва ўзгарадилар. Шунинг учун қабул бўлимига келадиган 
 
)
(
ˆ t
к
S
i
сигналлар узатиш қурилмаси узатадиган сигналлардан анчагина 
фарқланиши мумкин. 
i
c

 
)
(t
S
i
к
Пр. 
усилител
ь 
 
i
Хк
Узатиш 
қурилмаси
Модулятор
Кодловчи 
қурилма
Рақамли 
ахборот 
манбаъси
 
i
Х
Бирламчи 
ахборот
 
i
Uˆ
 
i
к
Хˆ
Қабул қилиш 
қурилмаси
Демодулятор
Декодловчи 
қурилма
Рақамли 
ахборот қабул 
қилувчи
Қабул қилинган 
ахборот
Сигнал 
тарқаладиган 
мухит
Шовқинлар 
манбаъси 
Ишдан чиқиш 
ва рад этишлар


)
(t
Y
i
ξ 
узатиш
ξ 
қабул
2.5-расм. Рақамли тизимнинг тузилиш схемаси 
 
i
U
 
i
Хˆ

---

44 
Мухитда тарқалаётган сигналларга мухитнинг таъсири қуйидаги 
операторли муносабат билан хам таърифлаш мумкин:
 






,
)
(
)
(
ˆ
прд
i
прд
i
i
Х
D
Dc
t
Sк
Dc
t
к
S




Dc
- сигнал тарқаладиган мухит оператори. 
Алоқа каналида узатилаётган сигналга шовқинлар таъсир этади, 
шунинг учун 


)
(t
Sк
i
сигнал узатилаётганда қабул қилиш қурилмасига 
киришда ўзгарган сигнал таъсир этади: 
  





N
i
i
i
i
c
t
Sк
t
Y
1
)
(
)
(

бунда
i
c

- шовқинлардан бирига хос бўлган тасодифий жараён; 
N
- бир-бирига боғлиқ бўлмаган шовқинлар манбаълари. 
Қабул қилиш қурилмасининг вазифаси, қабул қилинган 
)
(t
Y
i
ўзгарган 
сигнал орқали узатилаётган маълумотни аниқлашдан иборатдир. Қабул 
қилиш қурилмаси бажарадиган операциялар тўпламини қуйидаги операторли 
муносабат билан таърифлаш мумкин: 
 
 
,
)
(
ˆ
)
(
ˆ
)
(
ˆ
1
1





























N
i
прм
i
i
дк
дм
N
i
прм
i
i
прм
i
прм
i
c
t
к
S
D
D
c
t
к
S
D
t
Y
D
Х




бунда
кабул
D
– қабул қилиш оператори усули; 
дм
D
- демодуляция оператори; 
дк
D
-  декодлаш оператори;
кабул

- қабул қилиш қурилмаларида рад этишлар ва ишдан
чиқишларнинг тасодифий жараёни. 
Узатилган кетма-кетлик
 
i
Хˆ
ни мослигининг тўлиқлиги 
 
i
Х
кодланган кетма-кетлик 
 
i
Хк
нинг фақатгина тўғриловчи имкониятларига, 
сигнал, шовқинлар ва улар статистикаларининг даражасига, декодловчи 
қурилмаларнинг хусусиятларига боғлиқ бўлмасдан, қабул қилувчи ва 
узатувчи қурилмаларининг ишдан чиқишлар ва рад этишлардан хосил 
бўладиган хатоларини рақамли тизим тўғриловчи имкониятга хам боғлиқдир. 
Ушбу келтирилган ёндашиш ахборот узатиш жараёнини математик модель 

---

45 
билан таърифлаш имконини беради, бу эса хар-хил омилларни рақамли 
тизимларнинг ишлаш самарадорлигига таъсирини аниқлаш ва уларнинг 
ишончлилигини ошириш йўлларини аниқлаш имкониятларини беради. 
Барча рақамли тизимлар тикланадиган ва тикланмайдиган бўладилар. 
Тикланмайдиган рақамли тизим ишончлилигининг асосий шарти – ишдан 
чиқишсиз ишлаш эхтимолидир.
t
е
t
Р



)
(
бу, берилган вақт оралигида t да ишдан чиқишлар пайдо бўлмаслик 
эхтимоллиги; бунда



n
i
i
1


λ – ишдан чиқиш интенсивлиги;
N
- рақамли тизимдаги элементлар сони; 
i

- рақамли тизимнинг битта элементи ишдан чиқишининг
интенсивлиги. 
Тикланадиган рақамли тизим ишончлилигининг асосий шарти 
тайёргарлик коэффициентидир. Коэффициент тайёргарлиги қуйидаги 
формула орқали аниқланади:
в
т
к
м
к
х
к
ч
и
м
к
х
к
ч
и
т
Т
Т
Т
К
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.


Бу ерда 
т
К
- коэффициент тайёргарлиги; 

м
к
х
к
ч
и
Т
.
.
.
.
.
ишдан чиққунга қадар хизмат қилиш муддати (вақти); 

в
т
к
Т
.
.
қайта тиклаш вақти. 
Тизимни бирин-кетин бўлган иккита ишдан чиқишлар орасидаги 
узлуксиз ишдан чиққунга қадар хизмат қилиш муддати (вақти) ни ўртача 
қиймати: 



N
i
м
к
х
к
ч
и
м
к
х
к
ч
и
i
Т
N
Т
1
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
1
, 
бунда N - ишдан чиқишларнинг умумий сони. 
м
к
х
к
ч
и
Т
.
.
.
.
.
- (i-1) ва i
м
  ишдан чиқишлар орасидаги ишлаш вақти. 

---

46 

1

Н
Т
Ишдан чиқишни топиш ва бартараф этишга сарфланган тизимни 
ишламасдан туриш вақтининг ўрта қиймати:



N
i
В
В
i
Т
N
Т
1
1
B
T
– тизим тикланиш вақти; 
i
B
T
- i
чи 
ишдан чиқиш оралиги. 
,
1


В
Т
μ – тикланиш интенсивлиги бўлиб вақт бирлигида тикланишлар 
сонини белгилайди. 
 
Замонавий рақамли тизимлар худудларга тақсимланган мураккаб 
техник жамланмалар бўлиб, ахборотларни ўз вақтида ва сифатли узатишдан 
иборат бўлган катта ахамиятга эга бўлган вазифаларни бажарадилар.
Мураккаб рақамли тизимлар учун зарур бўлган таъмирлаш, тиклаш 
ишларини таъминлаш ва техник хизмат кўрсатиш мухим муаммо бўлмоқда.
Рақамли тизим танлашда, уни ишлаб чиқарувчилари фақат кафолат 
муддатида эмас, балки хизмат қилиш муддатининг охиригача, яъни ишлаш 
қобилияти тугагунгача техник қўллаб қувватлашга тайёр эканлигига ишонч 
хосил қилмоқ керак. Шундай қилиб рақамли тизимни харид қилишда унинг 
операторлари тизимни таъмирлаш ва унга техник хизмат кўрсатишга 
бўладиган узоқ муддатли сарф-харажатларни ҳам хисобга олиши лозим.
Таклиф қилинаётган хизматлар сифати, хамда оператор ташкилоти ўз 
фаолиятида кўрадиган сарф-харажатлар хажми, асосан рақамли тизимларни 
таъмирлаш ва техник хизмат кўрсатиш жараёнини тайёрлаш ва ташкил 
этишга боғлиқ. Шунинг учун худудий тақсимланган рақамли тизимларни 
таъмирлаш ва техник хизмат кўрсатиш услубларини такомиллаштириш 
муаммоси борган сари катта ахамиятга эга бўлмоқда.

---

47 
Халқаро стандартларнинг сифатига бўлган талаблари, алоқа оператори 
хизмат кўрсатувчи бўлиб, тизим сифатининг доирасига рақамли тизимларни 
таъмирлаш ва техник хизмат кўрсатишни хам талаб этади.
Телекоммуникация тармоқларини оммавий рақамлаштириш ва 
принципиал янги хизматлар турини киритиш давридан ўтган, ривожланган 
мамлакатларнинг тажрибасидан шу кўринадики, ўз таркибига хизмат 
кўрсатиш марказлар тизимини ва таъмирлаш марказларини киритган 
ташкилотчи – техник қўллаб қувватловчи ривожланган инфраструктураларни 
яратиш билан ушбу масалани самарали хал этиш мумкин. 
Шунинг учун рақамли тизимларни етказиб берувчилар, ўз 
қурилмаларини кафолат муддатида ва кафолат муддати тугагундан сўнг 
хизмат кўрсатиш, эксплуатация қилиш ва таъмирлаш марказларини ташкил 
этишлари лозим. 
Одатда хизмат кўрсатиш марказларини тузилмалари қуйидагилардан 
иборат бўлади: 
- 
барча 
хизмат 
кўрсатиш 
марказларининг 
ишини 
мувофиқлаштирувчи ва бажариладиган ишларни энг мураккабларини 
бажариш имкониятига эга бўлган бош хизмат кўрсатиш марказ; 
- регионал хизмат кўрсатиш марказлари; 
- алоқа операторларининг техник хизмат кўрсатиш хизмати. 
Лекин амалиётдан маълумки, етказиб берилаётган қурилманинг юқори 
сифати ва кенг функционал имкониятлари билан биргаликда бир қатор 
муаммолар хам пайдо бўлмоқда: 
- етказиб берилаётган рақамли тизимлар учун хизмат кўрсатиш 
тармоқларининг етарлича ривожланмаганлиги; 
- рақамли тизимларни етказиб берувчилар сони хизмат кўрсатиш 
марказлари сонидан кўп; 
- рақамли тизимларни таъмирлаш нархининг юқорилиги. 

---

48 
Бу холларда етказиб берувчиларга, етказиб берилаётган қурилмаларга 
техник хизмат кўрсатишни ташкил этиш ва рақамли тизимларни носоз 
тугунларини алмаштириш муддатларига тегишли талаблар қўйиш керак. 
Рақамли тизимларга техник хизмат кўрсатиш функцияларининг 
қулайлик даражаси тизимлар орасида ўзгариши сабабли хар-хил тизимлар 
билан ишлаш, хизмат кўрсатувчи ходимларни тайёрлаш даражаси хам хар – 
хил бўлишини талаб этади. Амалиётдан кўринмоқдаки, телекоммуникация 
қурилмаларини етказиб берувчи фирмалар хизмат кўрсатишни қўллаб-
қувватлашни ташкил этиш стратегиясини хар-хил ташкил этишади: 
- техник қўллаб - қувватлашни бош хизмат кўрсатиш маркази; 
- қўллаб -қувватлаш регионал марказларининг ривожланган тармоқлари; 
- дистрибюторлар
тармоқлари орқали ўз ваколатхонасини хам қўллаб-
қувватлаш;
- дилерлар тармоғи ёрдамида қўллаб - қувватлаш.
Хозирги вақтда техник хизмат кўрсатишни кўп шакллари, услублари ва 
турлари мавжуд. Буюртмачиларга хизматлар хар-хил шаклларда тақдим 
этилади: 
- буюртмачилр кучи билан ўз-ўзига хизмат кўрсатиш; 
- қурилмалар эксплуатация қилинадиган жойда хизмат кўрсатиш; 
- таъмирлаш эмас, қисмларни алмаштирадиган марказларда хизмат 
кўрсатиш; 
- таъмирлаш марказларида хизмат кўрсатиш. 
Хизмат кўрсатишни ягона концепцияси хозирги вақтда йўқлигини 
алохида таъкидлаш лозим. 
1. Айрим оператор компаниялари фикри шундан иборатки, асосий масала 
деб платаларни, хатто блокларни алмаштиришдан иборат бўлган 
таъмирлашни тезлаштириш деб билишади, алмаштирилган носоз 
қисмларкейинчалик замонавий диагностика қурилмалари тўплами билан 
таъминланган таъмирлаш марказларда ишлаш қобилиятини тиклаш ва 
назорат қилишнинг тўлиқ даврини ўтади. 

---

49 
2. 
Бошқа оператор компаниялари таъмирлашни элементлар 
носозликларини локализациялаш учун юқори функционал мураккабликдаги 
энг янги диагностик воситалардан фойдаланишни афзал кўришмоқда. 
Шунинг учун техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш масаласининг 
ечими, рақамли тизимларни эксплуатациялаш босқичида мос техник 
диагностика тизимидан фойдаланишни талаб этади ва бу тизим рақамли 
тизимлардаги носозликларни икки босқичли қидириш стратегиясини 
қидириш чуқурлиги алмаштирадиган типовой элемент
ва микросхемагача 
таъминлаб бериши керак. 
Рақамли тизимлар номенклатураси кенгайишини хисобга олган холда, 
айниқса техник хизмат кўрсатиш таъмирлаш марказлари учун техник 
диагностика тизимларига хизмат кўрсатувчи ходимларнинг малакасига 
бўлган талаб камайиш зарурияти хосил бўлмоқда.ушбу марказлар учун 
мўлжалланган диагностика аппаратуралари иложи борича минимал оғирлик 
ва кенглик кўрсаткичларига эга бўлиб, хар бир диагностикаланувчи объект 
хусусиятини хисобга олиш имкониятини таъминлаши зарур. 
Хозирги вақтда, рақамли тизимлар функцияларининг ишончлилигини 
оширишни қуйидаги асосий йўналишлари мавжуд: 
1. 
Биринчи навбатда ишончлилик юқори ишончли компонентларни 
ишлатиш хисобига оширилади. Бу йўналиш катта миқдордаги сарф-
харажатлар билан боғлиқ бўлиб таъмирлашга яроқлик муаммосини эмас 
балки ишдан чиқишсиз ишлаш мсаласини ечимини топишни таъминлайди. 
Тизимлар яратилишида юқори даражада ишдан чиқишсиз ишлашга 
бўлганбир томонлама ёндашиш (мукаммал элемент база ва тугунларни 
ишлатиш хисобига)таъмирлашга яроқликни хисобга олмаган холда, охирида 
ва жуда кўп холатларда, реал шароитлардаги эксплуатацияда тайёргарлик 
коэффициентининг ўсишига олиб келмайди. Бунинг сабаби хатто юқори 
малакали мутахассислар диагностикани анъанавий техник воситаларидан 
фойдаланган 
холда, 
замонавий 
мураккаб 
рақамли 
тизимлардаги 

---

50 
носозликларни топиш валокализациялашга таъмирлашнинг актив вақтини 
70-80% гача сарфлашади.
2. 
Ишончлиликни оширишнинг иккинчи йўли техник воситалар ва 
алоқа каналларини резервлаш ёки дубллаш. Ушбу йўналиш катта иқтисодий 
ва мехнат сарфлашни талаб этади, бу эса айрим холларда ўзини оқламаган 
бекор кетган сарф-харажатларга олиб келади ва ундан ташқари бу холда 
резерв каналларини уловчи қурилмаларнинг юқори ишончлилиги талаб 
қилинади. 
3. 
Бу йўналиш, техник диагностика воситалари орқали таъмирлашга 
яроқлик кўрсаткичларини яхшилаш йўли билан техник ва эксплуатация 
характеристикаларини яхшилаш билан боғлиқ. Шуни қайд этиш лозимки, 
мавжуд бўлган рақамли тизимларда, узатувчи ва қабул қилувчи (модем, 
кодеклар, синхронизация қурилмалари ва х.к) қисмларидаги аппарат 
манбаъларидан 
келиб 
чиқадиган 
хатоларни 
канал 
хатоларидан 
селекторлашни тезкор амалга оширадиган воситалар йўқ. Бундай рақамли 
тизимларда ишдан чиқиш фактини аниқлаб топиш, аппарат манбаъларидан 
келиб чиқадиган носозликларни қидириш ва локализациялаш “Алоқа 
аварияси” режимида амалга оширилади. Ундан ташқари, мавжуд бўлган 
назорат ва диагностика воситалари профилактика-таъмирлаш режимларда 
амалда қўллаш мумкин, бу эса носозлик пайдо бўлиши ва ниқланиши 
орасида каттагина фазо-вақт узилишига олиб келади. Бу эса охирида 
носозлик манбаъси ва сабабини топиш ва локализация қилишда катта 
иқтисодий ва вақт сарфларига олиб келади.
Шу сабабли, таъмирлашга яроқлик кўрсаткичларини яхшилаш 
мақсадида, аппарат манбаълари хисобига пайдо бўладиган хатоликларни 
оператив аниқлаш, рақамли тизимлар блокларида (модемлар, кодеклар, 
синхронизация қурилмаларида ва х.к) пайдо бўладиган ишдан чиқишлар ва 
рад этишларнинг жойини ва носоз тугуннинг функционал схемасидаги 
носозликлар жойини топиш ва локализациялаш мақсадида махсус чоралар 
кўриб қўймоқ керак. 

---

51 
Рақамли тизимларни техник соз холатини сақлаб туриш мақсадида, 
уларнинг техник холатини диагностикалаш ва зарур бўлган сифатли ишлаш 
даражасини сақлаш (ёки тиклаш) учун мўлжалланган дастурий ва аппарат 
воситалари жамланмасидан иборат диагностика ва назорат тизими яратилади.
Рақамли тизимларни диагностика ва назорат қилиш воситалари ишдан 
чиқишларни топиш ва бартараф этиш мураккаб жараёнларини тезлатиш, 
қурилмалар бекор туриш вақтини камайтириш имконини беради. 
Рақамли тизимлар элементлари канал хосил қилувчи аппаратура, 
коммутация тизимлари, охиги аппаратуралар ва х.к. лардан иборат. 2.6 -
расмда ахборот узатиш рақамли тизим элементининг тузилиш схемаси 
келтирилган ва назорат нуқталари кўрсатилган.
Бошқарув ва назорат қурилмаси, сигналларни ўзгартириш 
қурилмаси, хатолардан химоялаш қурилмаси (ХХҚ) билан биргаликда 
сигналлар сифатининг детектори (ССД), қаршилик
қурилмаси маълумотлар 
охирги қурилмалари блокларидан иборат.
Рақамли тизимларнинг назорати носоз тугунларни аниқлаш 
имкониятини беради, аппарат хатолар сонини камайтиради, терминал 
қурилмаларнинг бўш туриш вақтини камайтиради. 
канали 
Туташтириш 
қурилмаси 
Корректор 
канала 
Хатолардан 
химоялаш 
қурилмаси 
Хатолардан 
химоялаш 
қурилмаси 
Сигналлар 
сифати 
детектори 
Автоматик 
чақирув 
қурилмаси 
Бошқариш 
қурилмаси 
Назорат ва 
диагностика 
қурилмаси 
Алоқа
2.6 - расм. Ахборот узатиш рақамли тизим элементининг тузилиш схемаси

---

52 
Асосий масалалардан бири ишга яроқлик ва ишга яроқсиз холатларга 
туркумланадиган дискрет каналлар сифатининг холатини бахолашдан 
иборатдир. 
Дискрет каналлар сифати маълумотни каналлар бўйича узатиш сифати 
билан бахоланади:
- сигналларнинг иккиламчи статистик тавсилотлари орқали бахолаш 
усули (элементлар ўзгариши, хатолар ўчирилишининг сигналлари); 
- сигналлар кўрсаткичи орқали бахолаш усули; 
- шовқинлар кўрсаткичлари орқали бахолаш усули. 
Ушбу бахолашлар натижалари, маълумот узатиш каналининг техник 
холатини диагностикаси ва қабул қилинаётган сигналлар кетма-кетлигининг 
тўғрилигини ошириш учун ишлатилади.
Техник диагностикатизим ости аппарат ва дастурий воситалардан иборат 
бўлиб бу вазифалар, диагностикаланувчи қурилмани берилган эхтимоллик ва 
чуқурликда ишлов бериш йўли билан рақамли тизимлар техник холатини 
диагностикалаш имконини берадиган ахборот берувчи диагностика 
белгиларини бахолашни таъминлайди.