Ўзбекистон алоқа ва ахборотлаштириш агентлиги тошкент ахборот технологиялари университети

Эхтимоллик
 
Иқтисодий

---

36 
Техник эксплуатация тизимининг (ТЭТ) бажарадиган умумий иши, 
рақамли тизимларни тўхтовсиз ишлашини таъминлаб беришдан иборатдир. 
Шунинг учун, ТЭТ ривожланишининг асосий йўналиши - эксплуатация
қилишнинг муҳим технологик жараёнларини автоматлаштиришдан 
иборатдир. Техник эксплуатациянинг функционал масаласи, рақамли 
тизимларнинг белгиланган техник холатини созлаб туриш мақсадида ташқи
ва ички мухит таъсирини компенсацияловчи бошкарув таъсирларни ишлаб 
чикишдан иборатдир. Бу умумий функция икки қисмга бўлинади:
- умумий эксплуатация қилиш - ташки муҳит холатини бошқариш ва 
техник эксплуатация; 
- ички мухит холатини бошқариш. Бунда ички мухит холатини 
бошқариш - тизимининг техник холатини бошқаришдан иборат бўлади. 
Автоматлаштирилган ТЭТ тузилиши 2.2 - расмда келтирилган. 

---

37 
2.2 - расм. Техник эксплуатация қилишнинг автоматлаштирилган 
тизимининг тузилиш схемаси 
Техник эксплуатациянинг автоматлаштирилган тизими икки тизим 
қисмларидан иборат:
- рақамли тизимларни тайёрлаш ва улардан фойдаланишда техник 
эксплуатация қилиш тизим қисми; 
- рақамли тизимларни тизим тайинланилиши бўйича ишлатилишда 
техник эксплуатация қилиш тизим қисми.
Тизим қисмларининг бажарадиган функциялари 2.2 - жадвалда 
батафсил келтирилган. 
2.2 - жадвал 
Т/р 
Тизим қисмлари 
Асосий функциялари 
1. 
Таъмирлаш ва ишга 
тушириш ишларини
тизим қисми 
Янги киритилаётган, тизимларнинг ишга 
тушириш ишларини, хамда жорий, ўрта ва 
капитал таъмирлаш ишларини ташкил этиш 
2. 
Таъминлаш,
транспортда ташиш ва 
сақлаш тизим қисми 
Эхтиёт қисмларини тўлдириб туриш ҳамда 
сақлаш, таъминот базалари, эхтиёт қисмлар 
ишлаб чиқарувчи корхоналар, эхтиёт 
қисмларни ташиб келиш ва сақлаш 
Техник эксплуатациянинг
автоматлаштирилган тизими 
Тест орқали техник диагностика
қилиш тизим қисми 
Таъмирлаш ва ишга тушириш 
ишларини тизим қисми 
Техник эксплуатация
тайинланиши бўйича
фойдаланиш 
Техник эксплуатацияга
тайёрлаш ва фойдаланиш 
Таъминлаш, транспортда ташиш 
ва сақлаш тизим қисми 
ТЭТ эргономик таъминлаш 
тизим қисми 
Маълумот йиғиш ва ишлов 
бериш тизим қисми 
Тест орқали техник диагностика
қилишни бошқариш тизим қисми 

---

38 
3. 
Маълумот йиғиш ва 
ишлов бериш тизим 
қисми 
Рақамли 
тизимлардан 
фойдаланишдан 
режалаш ва эксплуатация хужжатларини 
юритиш, 
эксплуатацияга 
доир 
маълумотларини йиғиш ва ишлов бериш, 
ТЭТ ни ривожлантиришга доир таклифлар 
ишлаб чиқиш 
4. 
Тест орқали техник 
диагностика қилиш 
тизим қисми 
Техник ҳолатини аниқлаш, носозлигини 
берилган 
аниқлик 
билан 
топиш, 
функционал техник диагностика тизим 
қисми билан бирга ишлаш. 
5. 
ТЭТ эргономик
таъминлаш тизим қисми 
Инсон аралашувини талаб қиладиган тест
орқали техник диагностика қилиш тизим 
қисми
функцияларининг бир қисмини бажариш, 
«ИНСОН- 
машина» 
тизимида 
икки 
томонлама алоқани таъминлаш, ишни 
тўхтатмасдан 
бажарадиган 
жорий 
таъмирлаш ишларида қатнашиш 
6. 
Тест орқали техник 
диагностика қилишни 
бошқариш тизим қисми 
Аниқ шарт - шароитлар учун Тест орқали 
техник диагностика қилиш тизим қисми,
ТЭТ эргономик таъминлаш тизим қисми
вазифалари 
бажарилиш 
навбатини 
аниқлаш, 
қайта 
тиклаш 
жараёнини 
бошқариш, Тест орқали техник 
диагностика қилиш тизим қисми ва ТЭТ 
эргономик таъминлаш тизим қисми
вазифаларини бажарилиш натижаларига
ишлов бериш, рақамли тизимларнинг 
бошқа элементлари билан ўзаро 
боғланишни ташкил этиш 
Техник эксплуатация тизими мавжудлиги рақамли носозликларни 
топиш вақтини анча камайтириш имкониятини яратади ва тизимлар холати 
хақидаги назорат маълумотлар асосида унинг ишлаш вақтида бекор туриб 
қолиш холатларини олдини олади. Шу мақсад билан рақамли тизимларни 
техник эксплуатация қилиш марказлари ташкил этилиб уларда 2.3 - расмда
келтирилган функциялар амалга оширилади. 
Замонавий рақамли тизимларда хизмат кўрсатишнинг статистик усули 
тарқалган бўлиб унинг мохияти шундаки, тизим ишлашининг сифати критик 

---

39 
холатига етиши билан таъмирлаш – тиклаш ишлари бошланади. Тизимлар 
элементларининг холати устида назорат қилишида тизим ишлаши 
сифатининг пасайиш холатлари пайдо бўла бошласа тизимларни ишлаш 
қобилияти тиклангунча тармоқдан узиб қўйилади. 
Рақамли тизимлар ишлашининг назорати қуйидаги характеристикалар 
бўйича амалга оширилади:
- хабарларни узатиш ростлиги; 
- хабарларни узатиш вақти; 
- хабарларни ўз вақтида етказиб бериш эҳтимоли; 
- хабарларни етказиб беришни ўртача вақти ва х.к. 
Функционал назоратнинг умумий схемаси 2.4 – расмда келтирилган. 

---

40 
2.3 - расм. Техник эксплуатация марказининг асосий вазифалари 
Техник эксплуатация 
маркази 
Тармоқ 
элементларини 
таъмирлаш 
Техник назорат ва 
диагностика