Hayvonot dunyosining zamonaviy sistemasi

EKOLOGIK TA`LIM JARAYONIDA TEXNOLOGIK YONDOSHUV 
 
Gaybullayeva
1
M, Tadjibayeva D
2
.
Farg`ona davlat universiteti
1
,
Toshkent axborot texnologiyalari universiteti
2
. 
Mustaqillik yillarida O`zbekiston Respublikasida ta`lim jarayonini texnologiyalashtirish 
muammosi chuqur tahlil etilib, pedagogik texnologiya nazariyasining metodologik va umumiy asoslari 
ishlab chiqildi. Xususan, ta`lim jarayoniga texnologik, tizimli hamda innovatsion yondoshuv 
tamoyillari, turlari, bosqichlari, mazmuni, pedagogik texnologiyalarni qo`llash metodlari va vositalari, 
ta`lim oluvchi shaxsini faollashtiruvchi texnologiyalar ta`lim jarayonini loyihalash texnologiyalari, 
loyihalash strategiyalari, interfaol metodlar va ularning tavsifi, mutaxassislik fanlarini o`qitish va 
tarbiya jarayonida ilg`or pedagogik texnologiyalarni qo`llash kabi yo`nalishlarda qator ilmiy 
tadqiqotlar amaliy ishlar olib borildi. Ushbu jarayon ayni vaqtda ham davom etmoqda.
Respublikamizda ham ta`lim jarayonini ilg`or pedagogik texnologiyalar asosida tashkil etishga 
e`tibor berish boshlandi. Pedagogik texnologiya bu ta`lim samaradorligini oshirish uchun 
qo`llaniladigan hamda pedagogika nazariyasi va amaliyotining barcha sohalari bilan o`zaro bog`liq 
bo`lgan o`qitish shakllari, metodlari, vositalari, unga yondoshuvlar, tizimlar, kontsepsiyalar, 
tendensiyalar, g`oyalarning fanlararo o`zaro birikib yagona majmua tarzida ifodalanishini bildiradi. 
Pedagogik texnologiya deyarli yarim asr davomida rivojlandi va hozirgi darajaga yetdi. Bu davrda 
o`qitish ―og`zaki-audiovizual dasturlash multimedia-gipermedia‖ ketma-ketligi bo`lib almashindi. 
Texnologik yondoshuv ta`lim jarayonini o`zaro uzviy bog`liq bosqichlarga ajratish, qo`yilgan 
maqsadga erishish uchun belgilanadigan amallarni bajarish ma`lum ketma-ketlikda amalga oshirishni 
loyihalashtirilgan ish va amallarni bir xil talab asosida bajarishni nazarda tutadi. O`quv materiali ta`lim 
maqsadiga mos tuziladi. Har ikki yondoshuvda ham umumiy jihat: ta`lim jarayoni markazida o`quvchi, 
talaba turadi. O`quvchi, talabalarning mustaqil bilim olishga, o`qishga, mustaqil fikr yuritish, 
taqqoslash, xulosa chiqarishga o`rgatiladi. Darsda faol qatnashishlariga keng imkon beruvchi, ularni 
o`ylashga undovchi, hamkorlikda ishlashga o`rgatuvchi metodlar qo`llaniladi. Bu metodlarni qisqacha 
noan`anaviy metodlar deb ham yuritiladi. Hozirgi paytda, avval ta`kidlab o`tkanimizdek, tayyor 
bilimni o`zlashtirish asosiy maqsad bo`lmay, eng asosiysi, talabalarning intellektual qobilyatlarini 
rivojlantirish, mustaqil tanlash va qaror qabul qilish ko`nikmasini hosil qilish ob`ektiv zaruriyatga 
aylandi. Bu maqsadni amalga oshirish esa ko`p jihatdan dars o`tish metodlarini tanlashga bog`liq. 
Har qanday fanni o`rganishda turli metodlar qo`llaniladi. Buning sababi, birinchidan, dars 
o`tishda turli uslublarni qo`llash uni qiziqarli bo`lishiga, talabalarni diqqatini o`tilayotgan darsni 
o`zlashtirishga qaratadi. Bir xil metodda dars tadqiqotlariga ko`ra har qanday mohir o`qituvchi ham bir 
xil metodni qo`llab dars berar ekan aytaylik, ma`ruza o`qir ekan, talabalar dastlab 20 minut, so`ngra 
darsni tugashidan oldin 20 minut maruzani diqqat bilan eshitar, qolgan paytda xayolga berilib ketar 
ekan.
Ikkinchidan, talabalarning darsni o`zlashtirish, bilimni qabul qilish qobiliyatlari har xil bo`lib, 
turli uslublarni qo`llashgina o`tilayotgan mavzuni talabalar tomonidan nisbatan to`liq o`zlashtirishga 
olib keladi. Tadqiqotlar shuni ko`rsatadiki, bilimni o`zlashtirish jarayonida mavzuni tezroq anglashga 
bir xil talabalarga bir uslub yordam bersa, ikkinchilariga boshqa uslub yordam beradi. 
Uchinchidan, dars o`tish metodlari talabalarni fikrlash doirasini shakillantirishga yordam 
beradi. Shuning uchun ham, barcha pedagoglar talabalarga bilim berishning eng samarali yo`li, dars 
o`tishga turli metolarni qo`llash zarur degan fikir tarafdori bo`lib, aynan qaysi metod qaysi 
kategoriyadagi talabalar uchun qo`llanilishi ma`qulligi bo`yicha yagona qolip yo`q. Jahon 
pedagogikasi tajribasi shuni ko`rsatadiki tahliliy fikr yuritadigan talabalardangina muvaffaqiyat bilan 
ishlovchi biznesmenlar, siyosiy liderlar (sardorlar), fan arboblari yetishib chiqadi. Tahliliy fikrlash 
mustaqil fikrlashdir. Har bir kishining fikr yuritishi individual xarakterga ega bo`lib, boshqalarnikidan 
ajralib turadi. Axborot esa tahliliy fikirlashning boshlang`ich nuqtasidir. Umuman olganda, ta`lim 
tarbiyaning metodlari qotib qolgan emas. Vaqt o`tishi bilan ular o`zgaradi. Talabalarni bilim olishi va 
olgan axboroyini qayta ishlashi uchun turli tuman metodlarni o`ylab topib, qo`llash mumkin. Ayniqsa, 
hozirgi paytda muvaffaqiyatli faoliyat yuritish uchun ekologiya va atrof-muhit muhofazasi sohasida 
bilishning turli usullarini qo`llash va bilim berishda moslashuvchanlik, rang barang pedagogik 
metodlar qo`llash talab etiladi. Talabalarni dars jarayonida turli uslublarni, o`quv topshiriqlarini 

---

409 
qo`llab, ularda bilim olishga ishtiyoq uyg`otish nihoyatda muhim ahamiyatga ega.
Ekologiya darslarida o`quv didaktik o`yinlardan ishbilarmonlar o`yini, loyiha metodi asosida 
―Kelajak atmosfera ekologiyasi‖, ―Sayyoramiz biosferasi‖, ―Toza suv- sog`lik garovi‖ kabi 
mavzularni, keys-stadi metodi asosida ―Bioxilma-xillikni qanday asrash mumkin?‖, ―Noyob 
o`simliklar muhofazaga muhtoj‖, ―Tabiiy resurslardan o`qilona foydalanish muammosi‖ kabi keyslar 
talabalarning mustaqil o`qiganlarini, tahlil qilganlarini muhokama qilishda samarali metodlar sanaladi. 
Buning natijasida talabalar ongida ma`lumotning 75 foizi saqlanib qolar ekan. Lekin o`quv amaliy 
mashg`ulotlar jarayonida talabalarning bir birlariga o`rgatishlari undan ham samaraliroq hisoblanadi, 
bunda 90 foiz ma`lumot o`zlashtiriladi. Shu sababdan, ekologiya fanidan laboratoriya va amaliy 
mashg`ulotlarni tashkillasda talabalarni mustaqil ishlashiga yangi bilimlarni mustaqil tarzda puxta 
o‗zlashtirish ko‗nikmalariga ega bo‗lishi, axborot manbalaridan samarali foydalangan holda kerakli 
ma‘lumotlarni izlab topishi, uning qulay usullari va vositalarini aniqlashi, o‗quv va ilmiy adabiyotlar, 
me‘yoriy hujjatlari elektron o‗quv adabiyotlar va ma‘lumotlar banki bilan ishlay olishi, internet 
tarmog‗idan maqsadli foydalanishi, turli topshiriqlarni bajarishda tizimli va ijodiy yondasha olishi 
nazarda tutiladi.