"ishlab chiqarishda boshqaruv" fakulteti «iqtisodiyot» kafedrasi

birinchi manba
korxonaning mahsulotning u yoki bu turini ishlab 
chiqarishdagi mono‘oliya holati yoki mahsulotning nodirligi hisobiga shakllanadi. 
Bu manbaning saqlanishi mahsulotni doimiy ravishda yangilab borishni ko‘zda 
tutadi; 
ikkinchi manba 
ishlab chiqarish va tadbirkorlik faoliyati bilan bog‘liq. 
Undan foydalanish samaradorligi bozor konhyunkturasini bilish hamda ishlab 
chiqarishning 
rivojlanishini, 
doimiy 
ravishda 
o‘zgarib turuvchi bozor 
konhyunkturasiga moslashtirish qobiliyatiga bog‘liq bo‘ladi. Foyda miqdori 
korxonaning mahsulot ishlab chiqarish bo‘yicha yo‘nalishini to‘g‘ri tanlash 
(doimiy ravishda talab darajasi yuqori bo‘lgan mahsulotni tanlash); mahsulotlarini 
sotish va xizmat ko‘rsatish uchun raqobatbardosh sharoitlarni yaratish (baho, 
yetkazib berish muddati, haridorlarga xizmat ko‘rsatish, sotuvdan keyingi xizmat 
ko‘rsatish va hokazo); ishlab chiqarish hajmi (ishlab chiqarish hajmi qanchalik 
katta bo‘lsa, daromad miqdori shunchalik ko‘’ bo‘ladi); ishlab chiqarish 
harajatlarini kamaytirish tuzilmasi bilan bog‘liq bo‘ladi; 
uchinchi manba
korxonaning innovatsion faoliyatidan kelib chiqadi. Undan 
foydalanish 
doimiy 
ravishda 
texnologiyalarni 
takomillashtirish, 
ishlab 
chiqarilayotgan mahsulotlarni yangilash, uning raqobatbardoshligini ta’minlash, 
mahsulot sotish hajmi va foyda miqdorini oshirishni anglatadi. 
Korxonaning balans foydasi foydani taqsimlash obhektidir. Foydani 
taqsimlash deganda uning bir qismini byudjetga jo‘natish tushuniladi. 
Qonunchilikka asosan foydaning soliq va boshqa majburiy to‘lovlar shaklida 
byudjetga kelib tushuvchi qismi tartibgi solinadi. Korxona ixtiyorida qoluvchi 
daromad qismi, undan foydalanish yo‘nalishlari korxona zimmasida bo‘ladi. 
Korxonalarning ishlab chiqarish-xo‘jalik faoliyati natijasida olinadigan 
daromadlar quyidagilardan iborat: 
1. Sotishdan olinadigan sof tushum 

---

2. Asosiy ishlab chiqarish faoliyatidan olinadigan boshqa daromadlar 
3. Moliyaviy faoliyatdan olinadigan daromadlar 
4. Favqulodda foyda 
Sotishdan olingan sof tushum mahsulot (ishlar, xizmatlar)ni sotishdan 
olingan, undan qo‘shilgan qiymat, aktsiz soliki va eks’ort boj ‘oshlinasi,
chegirilgan tushum sifatida aniqlanadi. Unga tovarlarning qaytarilishi,
haridorlar uchun berilgan chegirmalar va boshqalar kiritilmaydi. 
Asosiy 
ishlab 
chiqarish 
faoliyatidan 
olinadigan 
boshqa
daromadlargaquyidagilar kiradi: 

Undirilgan yoki qarzdor tomonidan ehtirof etilgan jarimalar, 
‘enyalar, vaqtida to‘lanmagan qarzlar va xo‘jalik shartnomalari shartlarini
buzg‘anlik uchun boshqa xil jazo jarimalari, shuningdek yetkazilgan 
zararlarni undirish bo‘yicha daromadlar. 

Hisobot yilida aniqlangan o‘tgan yillardagi foyda. 

Ishlab chiqarish va mahsulotlar (ishlar, xizmatlar)ni sotish bilan 
bevosita bog‘liq bo‘lmagan o‘eratsiyalardan renta daromadi, xo‘jalik yurituvchi
sub’ektlar xuzuridagi oshxonalardan tushumlar, yordamchi xizmatlardan 
daromadlar sifatidagi boshqa daromadlar. 

Xo‘jalik yurituvchi sub’ektning asosiy fondlarini va boshqa 

mol-mulklarini sotishdan olingan daromadlar. 

Da’vo bildirish muddati o‘tgan kreditorlik va de’onent 

qarzlarni hisobdan chiqarishdan olingan daromadlar. 

Tovar-moddiy boyliklarni ‘uxta baholash. Tovar-moddiy boyliklarni 
to‘liq baholash summasi mahsulot (ishlar, xizmatlar) sotilishiga ko‘ra soliq
solinadigan daromadga kiritiladi). 

Davlat subsidiyalaridan daromadlar* 

Xolisona moliyaviy yordam. 

Boshqa o‘eratsion daromadlar. 
Moliyaviy faoliyatdan olinadigan daromadlarga quyidagilar kiradi: 

Olingan royaltilar va sarmoya transferti. 

O‘zbekiston Res’ublikasi hududida va uning tashqarisida boshqa
xo‘jalik yurituvchi sub’ektlar faoliyatida ulush qo‘shgan xolda qatnashishdan
olingan daromad, aktsiyalar bo‘yicha dividendlar va obligatsiyalar hamda 
xo‘jalik yurituvchi sub’ektga tegashli qimmatli qog‘ozlar bo‘yicha daromadlar. 

Mol-mulkni uzoq muddatli ijaraga berishdan olingan daromadlar 
(lizing to‘lovini olish). 

Valyuta schyotlari, shuningdek chet el valyutalaridagi o‘eratsiyalar 
bo‘yicha ijobiy kurs tafovutlari. 

Sarflangan (qimmatli qog‘ozlarga, sho‘ba korxonalarga va hokazolarga) 
mablag‘larni qayta baholashdan olingan daromadlar. 

Moliyaviy faoliyatdan olingan boshqa daromadlar. 
Favqulodda foyda moddalari - bu ko‘zda tutilmagan, tasodifiy tusga ega
bo‘lgan, xodisa yoki xo‘jalik yurituvchi sub’ektning odatdagi faoliyati
doirasidan chetga chiqadigan tusdagi o‘eratsiyalar natijasida ‘aydo bo‘ladigan

---

va olinishi kutilmagan foydadir. Bunga daromadlarning favqulodda moddalari
yoki asosiy faoliyatdan olingan boshqa daromadlar bo‘limida aks ettirilishi kerak 
bo‘lgan o‘tgan davrlardagi foyda kirmaydi. 
Korxona faoliyatining moliyaviy natijalari foydaning quyidagi 
ko‘rsatkichlari bilan tavsiflanadi: 
- mahsulotni sotishdan olingan yal’i foyda, bu sotishdan olingan 
sof tushum bilan sotilgan mahsulotning ishlab chiqarish tannarxi 
o‘rtasidagi tafovut sifatida aniqlanadi: