"ishlab chiqarishda boshqaruv" fakulteti «iqtisodiyot» kafedrasi

3
 
O'zbekiston milliy entsiklopediyasi, 12 – jild. – T.: Davlat ilmiy nashriyoti. 2006 yil. 17 - bet
 

---

Rangli metallarning eng muhim turlari hisoblangan uran va mis zahiralari 
bo‘yicha O‘zbekiston jahonda ettinchi o‘rinni egallaydi. Uranning razvedka 
qilingan zahiralari aniqlangan, vulkonogen jinslarda topilgan bo‘lib, mezozoyning 
qumtoshli tipiga mansub. 
Uran bilan yo‘ldosh reniy, skandiy va boshqa metallar uchraydi. SHuningdek, 
mis, qo‘rg‘oshin, qalay, volfram va litiy kabi muhim strategik ahamiyatga ega 
nodir va rangli metallarning yirik konlari bor.
Respublikamizda har yili 90 ming tonnaga yaqin mis ishlab chiqariladi. 
Amaldagi ishlab turgan konlar misni yana 40-50 yil, qo‘rg‘oshin va qalayni 100 
mobaynida ishlab chiqarishni ta’minlashga qodir. 
Rangli metallar zahiralari asosan Olmaliq kon rayonida joylashgan. 
Qalmoqqir mis koni noyob hisoblanadi. Bu konning rudasini qayta ishlash 
mamalakatdagi eng yirik korxonalardan biri Olmaliq kon-metallurgiya 
kombinatida amalga oshiriladi. SHuningdek, bu sanoat rayonida mis, molibden, 
oltin, kumush, reniy, tellur, selen va boshqa katta zahiralarga ega bo‘lgan Dalniy 
koni bor. 
O‘zbekistonda nometall xom ashyo - glaukonit, dala shpati, vallastonit, grafit, 
asbest, talk, talk toshi, abrazivlar, qimmatbaho va ishlov beriladigan toshlar konlari 
ko‘p. Vollastonitning 5ga yaqin ko‘rinishi va konlari aniqlangan. Grafitning 30 dan 
ortiq ruda - rudalanishi va konlari ma’lum. Qimmatbaho va ishlov beriladigan 
toshlardan topaz, feruza, ametist, tog‘ xrustali, xalsedon, yashma, nefrit, lazurit, 
amazonit, rodonit, agalmatalit, marmar oniksi va boshqalarning ancha yirik 
zahiralari qayd etilgan. 
Xom ashyo mahsulot xususiyatini va sifatli texnologik jarayonni tanlashga va 
uning progressivlik darajasiga, mashinalardan va vaqtdan foydalanish darajasiga, 
ishlab chiqarish siklining uzunligi va umuman ishlab chiqarishning barcha texnik-
iqtisodiy ko‘rsatkichlariga ta’sir ko‘rsatadi. 
Xom ashyodan to‘liq va har tomonlama foydalanib, uning turli qismlaridan 
turli xil mahsulotlar olish uchun undan kompleks foydalanmoq kerak. 
Xom ashyo resurslarini kengaytirish va tejashning yana bir yo‘li - xom ashyo 
va materaillardan qayta foydalanishdir. Masalan, edirilgan mashinalar, binolar va 
eski texnikalarning metall qismlari, qog‘oz materiallari va boshqalardan sanoatda 
qayta foydalanish mumkin. 
Iqtisodiyot 
tizimining 
raqobatbardoshligini 
yanada 
oshirish, 
aholi 
farovonligini yuksaltirish, birinchi navbatda, xom ashyo, asosiy va yordamchi 
materiallar, elektr va energiya resurslaridan tejamli foydalanilishiga bog‘liqdir.