MOLIYAVIY HISOBOT AUDITINING MAQSADI VA UNING ASOSIY
TAMOYILLARI
18
2-MAVZU: MOLIYAVIY HISOBOT AUDITINI O’TKAZISH USULLARI
2.1.Moliyaviy hisobot auditini o’tkazish usullarining turkumlanishi
Moliyaviy hisobot auditini o’tkazish metodikasi - audit tekshiruvini bajaruvchi tashkilot
mutaxassislari tomonidan olib boriladi va u ularning tijorat mahfiyligi, tashkilotning yangilik siri
(“nou-xou”)ni tashkil etadi.
Hozirgi vaqtda moliyaviy hisobot auditini o’tkazish asosiy to’rtta yo’nalishda olib boriladi:
buxgalterlik, yuridik, maxsus, tarmoqlararo.
Buxgalterlik yo’nalish an’anaviy bo’lib hisoblanadi
. U har hil bo’limlarda buxgalteriya
hisobotlarini tekshirish metodikasini ishlab chiqishda, masalan kassa operatsiyasi auditi,
xodimlarga mehnat haqi hisoblash auditi, hisobdor shaxs hisoboti auditi va boshq. Buxgalteriya
hisobi schyotlari bo’yicha audit tekshiruvi metodikasi u yoki bu ko’rinishda audit tekshiruvining
tarkibiy qismi sifatida yuzaga chiqadi.
Auditorlik faoliyati andozalari (stardart)da ular
buxgalteriya hisobi schetlari va saldosi bo’yicha oborotni tekshirish metodikasi deb aytiladi.
Yuridik yo’nalish
tekshiruv metodikasining har xil savollarini yuridik jihatdan ko’rib
chiqishni o’z ishiga oladi. Birqancha ko’z qarashlarda bunday metodika buxgalteriya bilan
kesishadi, lekin xo’jalik faoliyati iqtisodiy sub’ektini hisobga olishda huquqiy tomonini aks
ettirishni chuqurroq o’rganishni ko’zda tutadi. Bunday metodikaga yondoshish Nizom
jamg’armasi kapitali auditi metodikasi, ekspertiza to’g’riligi va Nizom jamg’armasining to’liq
shakllanganligi, hamda ta’sischilarni ro’yxatga olishda hisob kitobni to’g’ri aks ettirilishi
tekshirilish tartibi. Tekshirish natijasi iqtisodiy sub’ektlar xo’jalik shartnomasi qonuniy tadbiq
etilganlining mosligini va tekshirishda iqtisodiy sub’ektlarning mehnat kanuniga rioya(amal)
qilishi shuningdek shu turdagi audit uslubiga aloqador. Auditorlik faoliyati qonuni (standarti)da
bunday uslubni
usullarni tekshirishda vosita tizimi nazorati
deyladi.
Maxsus yo’nalish
usulida iqtisodiy sub’ektlar gruhi uslida tekshirishni o’zida qamrab,
umumiy mahsus belgisi bolishni (boshqaruvning tuzilishini, kapitalni tuzilishini, xodimlar
hisobini, huquqiy korxona shakli, soliq tizimi va h.k.). Masalan, audit uslubida korxona chet el
investitsiyalari bilan chet el yuridik shaxs vakili, Respublika hududida faoliyat yurituvchi, kichik
sub’ekt egalari. Maxsus yo’nalishda shuningdek korxonaga tegishli tekshiruv, ixtisoslashtirilgan
soliq rejimi bo’yicha ishlovchi ishchilarga: kichik korxona sub’ektlariga soliqqa solish tizimi
soddalashtirish: erkin iqtisodiy hududida soliqqa solish tizimi: yopiq ma’muriy-territorial barpo
bo’lishida soliq solish tizimi: kontsessiya shartnomasini bajarishda va mahsulotlarni
taqsimlashga kelishuvida soliq solish tizimi.
Tarmoqlararo yo’nalish
da audit uslublari qayta ishlanib iqtisodiy sub’ektlar faoliyati
turiga bog’lanib tarmoqlarga mansub. Shunday metodika olib borishda audit uslubini imkoniyati
mavjud: savdo korxonalarda, qishloq xo’jaligi korxonalarda, qurilish tashkilotlarda, banklarda,
sug’urta tashkilotlarda, investitsiya institutlarida. Bu o’ziga xos metodikada hisobga oligan
mablag’lar tarkibi va mahsulot ishlab chiqarish tekshirish (ishlar vajarish, xizmat ko’rsatish),
korxonani boshqaruv hisobi va h.k.
O’tkazilgan hamma metodikani qabul qilishda zamonaviy asbob ishlab chiqardigan
vositalarni qo’llash lozim – testlar, jadvallar, anketalar, so’rov varaqalari – ishni osonlashtiruvchi
auditorlar va assistentlar. Ushbu auditni o’tkazishda va xizmatlarga bog’liq bo’lgan barcha
kopyuter axborot tizimlari muhimroq o’rin egallaydigan.
Do'stlaringiz bilan baham: