U yu. O„roqov

markazlashmagan model 
asosida sotib olishda har bir 
davlat buyurtmachisi zarur tovar(ish,xizmat)larni belgilangan talablar va 
tartib – taomillar asosida mustaqil amalga oshiradilar. Masalan, har bir 
tuman moliya bo‗limi, har bir oliy ta‘lim muassasasi, har bir bank filiali 
o‗zlari uchun zarur bo‗lgan tovar(ish,xizmat)larni belgilangan qonunchilik 
talablari asosida o‗zlari xarid qilishlari mumkin bo‗ladi. 
Xaridlarni markazlashmagan modelda amalga oshirishning ham 
afzalliklari 
mavjud. Masalan: 

markazlashmagan modelda tovar(ish,xizmat)larga bo‗lgan ehtiyoj 
bir muncha tezroq qondiriladi; 

sotib olingan tovar(ish,xizmat)lar bo‗yicha mas‘ullik bevosita shu 
buyurtmaching o‗zida bo‗ladi; 

mavjud sharoit va imkoniyatdan kelib chiqib, o‗z ehtiyojlariga mos 
tovar(ish,xizmat)larni sotib olish mumkin bo‗ladi va h.k.

---

57 
 
Markazlashmagan modelda xarid qilishning ham 
kamchiliklari
mavjud. Masalan: 

markazlashmagan modelda kam hajmda buyurtma berilishi bois 
sotib olinayotgan tovar(ish,xizmat)lar narxi ba‘zan qimmatga tushishi 
mumkin; 

har bir davlat buyurtmachiga mustaqil xarid qilishga ruxsat 
berilishi buyurtmaching tajribasizligi tufayli ba‘zan sifatsiz, kafolat 
muddati kam tovar(ish,xizmat)lar ham sotib olinishi mumkin; 

markazlashmagan holda xaridlarni amalga oshirilganda ba‘zan 
buyurtmachilarning vakillari shaxsiy manfaatlarini ko‗zlab, nohalol 
shartnomalar tuzishlari, mablag‗larni noqonuniy o‗zlashtirish holatlari 
ham bo‗lishi mumkin va h.k. 
Aralash modelda
 
esa, xaridlarni davlat buyurtmachisi va 
ixtisoslashgan tashkilot bilan hamkorlikda amalga oshiradi. Masalan, 
O‗zbekistonda buyudjet tashkilotlari tovar(ish,xizmat)larga buyurtma 
berganda O‗zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi G‗aznachiligi ushbu 
tovar(ish,xizmat)lar 
uchun 
mablag‗lar 
ko‗zda 
tutilganligi, 
buyurtmachining hisob raqamda yetarlicha mablag‗ mavjudligini 
tasdiqlaganidan so‗ng, e‘lon beriladi. Yoki, tender savdolarida va 
tovarlarning (ishlarning, xizmatlarning) qiymati bazaviy hisoblash 
miqdorining yigirma besh ming (byudjet buyurtmachilari uchun olti ming) 
baravari miqdoridan oshgan hollarda davlat xaridiga doir texnik 
topshiriqlar qonunchilikda belgilangan tartibda ekspertiza uchun 
Oʼzbekiston Respublikasi Iqtisodiy taraqqiyot va kambagʼallikni 
qisqartirish vazirligi huzuridagi «Loyihalar va import kontraktlarini 
kompleks ekspertiza qilish markazi» davlat unitar korxonasiga yuboriladi. 
Xarid boʼyicha eʼlon faqat davlat xaridiga doir texnik topshiriq boʼyicha 
Kompleks ekspertiza qilish markazining ijobiy xulosasi olinganidan keyin 
joylashtiriladi. 
Xaridlarni aralash modelda amalga oshirishning qator 
afzalliklari 
mavjud. Masalan: 

aralash modelda mablag‗larni samarasiz va noqonuniy sarflashning 
oldi olinadi; 

vazirlik yoki yuqori turuvchi organlar tomonidan tashkil etilgan 
maxsus komissiya tarkibidagi yuqori malakali mutaxassislar sotib 
olinayotgan tovar (ish,xizmat)ning sifati, yaroqligi yoki yetkazib 
beruvchining ishonchliligini o‗rganib, so‗ngra buyurtma beradilar; 

---

58 
 

xarid qilinayotgan tovar (ish,xizmat)lar bo‗yicha joriy nazoratni 
am alga oshirilish ta‘minlanadi va h.k. 
Aralash modelning afzalliklari bilan bir qatorda 
kamchiliklari
ham 
mavjud. Masalan: 

aralash modelda mas‘ul yoki ixtisoslashgan tashkilotdan ruxsat 
olish muddati ba‘zan cho‗zilishi oqibatida xarid qilish kechikishi mumkin; 

ushbu modelda buyurtmachi, ixtisoslashgan tashkilot va maxsus 
axborot portal operatorlari o‗rtasida electron hujjat aylanish yo‗lga 
qo‗yilgani bois, ba‘zan uzoq tumanlarda elektr ta‘minoti, dasturdagi texnik 
va internet tezligi bilan bog‗liq muammolar xarid qilishda noqulayliklar 
ham tug‗dirishi mumkin va h.k.