«O’zbеkiston tеmir yo’llari» aj toshkеnt tеmir yo’l muhandislari instituti hayot faoliyati havfsizligi kafedrasi

Nazorat savollari 
1.
Tebranish amplitudasi qaysi kattaliklarda о‘lchanadi? 
Javob: mm, mm/s, %, mm/s
2
, s/mm
2 
. 
2.
Tebranma harakat tezligi qaysi formuladan aniqlanadi? 
Javob: V=2πfAT; V=2πf
2
A; V=2πfA
2
; V=2πfA; V=2πf
2
A
2
. 
3.
Ishlab chiqarish uchun zarur bо‘lganda yoki korxona ma’muriyatining 
ruxsati bilan 18 yoshga tо‘lmagan homilador ayollar va ichak-oshqozon 
kasalligi bor ishchilar titrashli ishlarda ishlashi mumkinmi? 
Javob: mumkin, mumkin emas, vaqtincha mumkin, faqat bir smenaga 
mumkin.
4.

---

47 
Titrashni xarakterlovchi kattaliklarning (SanPiN 0063-96 bо‘yicha) yо‘l qо‘ysa bо‘ladigan qiymatlari 
7.3-jadval 
Chastota, Gs 
1,4
1,6
2
2,5
2,8
3,2
4
5
5,6
6,3
8
10
11,2
12,5
16
2
22,4
25
31,5
40
45
50
63
80
90
Tebranish 
amplitudasi, mm 
3,11
2,22
1,26
0,73
0,61
0,44
0,28
0,16
0,13
0,09
0,056
0,45
0,041
0,036
0,028
0,2
0,02
0,018
0,0114
0,0113
0,0102
0,009
0,0072
0,0036
0,005
Tebranma 
harakat 
tezligining 
о‘rtacha kvadrat 
qiymatlari, 
mm/s 
11,2 
5 
2 
2 
2 
2 
DB (5∙10 
-5 
mm/sek ga 
nisbatan) 
107 
100 
92 
92 
92 
92 

---

48 
8-LABORATORIYA ISHI 
 
 
 
TABIIY YORITILGANLIKNI TADQIQ QILISH 
 
Ishning maqsadi: 
Ish joylarida tabiiy yoritilganlikni aniqlash, 
hisoblash va me’yorlashtirish tartibi bilan tanishish
. 
 
Umumiy ma’lumotlar: 
Ishlab chiqarish xonalari va ish joylarini ratsional yoritish mehnat 
muhofazasining asosiy tadbirlaridan biri hisoblanadi. Tо‘g‘ri loyihalangan 
va amalga oshirilgan ishlab chiqarish sexlaridagi yorug‘lik quyidagilarga 
xizmat qiladi: 
- 
kо‘zni kam toliqtirish, kо‘rish ishlari sharoitini yaxshilash, mehnat 
unumdorligini oshirish va mahsulot sifatini yaxshilash; 
- 
ishlab chiqarish muhitiga va ishchilarning psixologiyasiga ijobiy 
ta’sir kо‘rsatish; 
- ishning xavfsizligini oshirish va ishlab chiqarishda jarohatlarni 
kamaytirish. 
Hamma ishlab chiqarish xonalarida kunduzi ishlash uchun, meditsina-
sanitariya talablari nuqtayi nazaridan, mukammal va iqtisodiy jihatdan 
arzon bо‘lgan tabiiy yorug‘likni qо‘llash maqsadga muvofiqdir. 
Tabiiy yorug‘lik tuzilishi bо‘yicha uch turli bо‘lib, binoning yon 
tomonidan, yuqorisidan va ikkovining birgalikda qо‘llanishi holatida 
amalga oshiriladi. 
Yon tomondan beriladigan yorug‘likka, binoning tashqi devorlaridagi 
oyna derazalari orqali quyosh nurlari kirib sexni yoritadi. Yuqoridan 
beriladigan tabiiy yorug‘lik bilan esa, binoning tomidagi fonar, shed va 
zenit gumbazlari orqali yoritiladi. 
Kombinatsiyalangan yoki qurama yorug‘lik sexni ham yon tomonidan, 
ham yuqoridan birgalikda yoritishdir. Sexlarni tabiiy yorug‘lik bilan 
yoritishning bu turi ancha ratsional bо‘lib, sex bо‘yicha bir tekis 
yoritilganlik hosil qiladi. 
Ishlab chiqarish xonalarining yoritilishi bо‘yicha ish yuzlarining 
lyukslarda belgilangan yoritilganlik yorug‘lik texnikasining muhim 
xususiyatlaridan biridir. 
Tabiiy yorug‘likda, sexlardagi yoritilganlik juda keng chegaralarda 
о‘zgaradi. Bu о‘zgarishlar kunning vaqti, yilning fasli, joyning geografik 
kengligi, meteorologik omillari, yer yuzasining nur qaytarish xususiyati va 
boshqalar bilan belgilanadi. Shuning uchun, tabiiy yorug‘likni ish joylarida 

---

49 
yoritilganlikning absolyut kattaligi sifatida ifodalash mumkin. Tabiiy 
yoritilganlikni me’yorlovchi kattalik sifatida, nisbiy kattalik bо‘lmish 
tabiiy yoritilganlik koeffitsiyenti qabul qilingan. Bu ishlab chiqarish xonasi 
ichidagi yoritilganlikni /Yei/, shu vaqtning о‘zida tashqarida gorizontal 
yuzada ulangan yoritilganlikka Yet/ nisbati bilan foizlarda о‘lchanadigan 
kattalikdir.
%
100


Т
И
Е
Е
е