«O’zbеkiston tеmir yo’llari» aj toshkеnt tеmir yo’l muhandislari instituti hayot faoliyati havfsizligi kafedrasi

 
 
Kerakli asboblar va moslamalar. 
Lyuksmetr YU-116 chо‘g‘lanma lampalar va tabiiy yorug‘lik orqali 
hosil bо‘lgan yoritilganlikni о‘lchash uchun mо‘ljallangandir. 
Lyuksmetr - о‘lchov asbobi va qoplamali alohida fotoelementdan 
tashkil topgan. Asbobning ikkita shkalasi bor. Biri 0 dan 30 lk gacha, 
ikkinchisi 0 dan 100 lk gacha о‘lchashga mо‘ljallangan. 
Har bir shkalada nuqtalar bilan о‘lchov diapazonining boshlanishi 
kо‘rsatilgan; 0-100 shkalasida bu nuqta 20 belgisining, 0-30 shkalasida esa 
5 belgisining ustida joylashgan. Asbob strelkaning nol holatiga keltirish 
imkonini beruvchi korrektorga ega. 
Selenli fotoelmentning asbobga ulash joyi, korpusning yon devorida 
joylashgan. 
Fotoelement plastmassadan yasalgan korpus ichida bо‘lib, о‘lchovchi 
asbobga rozetkali shnur yordamida birikadi, bu о‘z navbatida birikish 
polyarligi tо‘g‘ri bо‘lishini ta’minlaydi (mabodo teskari ulansa asbob 
kо‘rsatmaydi).
Asbobining xatosini kamaytirish maqsadida, fotoelement, yorug‘lik 
tarqatuvchi oq, plastmassadan ishlangan yarim sfera shaklidagi qoplama va 
shaffof bо‘lmagan plastmassa halqa bilan ta’minlangan. «K» xarfi bilan 
belgilangan qoplama alohida qо‘llanmay, "M", "R", "T" harflari bilan 
belgilangan qoplamalardan biri bilan birgalikda qо‘llanadi. 
Bu uch qoplamadan har biri "K" qoplamasi bilan birga uchta yorug‘lik 
- yutuvchi hosil qiladi. Bundan maqsad, asbobning о‘lchash diapazonini 
mos ravishda 10, 100, 1000 marta oshirishdir. 
Asbobni ishga tayyorlash maqsadida uni gorizontal holatga strelkani 
esa nol holatiga keltiring. Bu ish fotoelement asbobdan uzib qо‘yilgan 
holatda bajariladi. 

---

51 
О‘lchanayotgan yoritilganlik qiymatini hisoblash quyidagi tartibda 
bajariladi: yuqorida aytilgan qoplamalar yordamida tanlangan о‘lchov 
diapazonlarining eng katta qiymati bosilgan tugmaning qarama-qarshi 
tomonidan olinadi. Masalan, о‘ng tomondagi tugma bosilsa uning 
qarshisida 10 karrali о‘lchash diapazonlarining eng katta qiymatlari 
kо‘rsatilgan /0 dan 100 gacha/ bо‘lgan shkaladan foydalanish kerak. Agar 
chap tomondagi tugma bosilsa /uning qarshisida 30 karrali о‘lchash 
diapazonining eng katta qiymatlari kо‘rsatilgan/ 0 dan 30 gacha bо‘lgan 
shkaladan foydalaniladi. Asbobning tegishli shkalasidan о‘qilgan 
qiymatlarni "M", "R" va T" qoplamalarida kо‘rsatilgan kamaytirish 
koeffitsiyentlariga kо‘paytirish kerak. 
Masalan, fotoelementda "KR" qoplamasi о‘rnatilgan va chap tugma 
bosilgan, strelka 0-30 shkalasining 15 raqami ustida о‘lchangan 
yoritilganlik 5x100 = 1500 lk bо‘ladi. 
Lyuksmetrni uzoq vaqt tо‘g‘ri ishlashini taminlash uchun selenli 
fotoelementini ortiqcha yoritilganlikdan asrash qoplamalarining tо‘g‘ri 
tanlanishiga ahamiyat berish talab etiladi. Shu maqsadda о‘lchanayotgan 
yortilganlik qiymati noaniq bо‘lsa о‘lchashni eng katta diapazonli "KT" 
qoplamasidan boshlash kerak.