Elektroakustika

5.7. Elektr kombinatsiyalangan mikrofonlar 
Ilgari so‘z yuritilgan elektr kombinatsiyalangan mikrofonlar-ning 
bir necha turlarini ko‘rib chiqamiz. Faraz qilaylik qarama - qarshi 
tomonga yo‘naltirilgan, yo‘nalganllik diagrammasi kardiodali ikkita bir 
xil mikrofon kombinatsiyalangan(5.26-rasm). 
5.26-rasm. Elektr kombinatsiyalangan mikrofon va uning 
yo‘nalganlik xarakteristikalari 

---

131 
Akustik o‘qlari bir-biriga nisbatan 180
0
bo‘lganligi uchun birining Θ 
to‘lqin tushish burchagiga nisbatan chiqish kuchlanishi quyidagi nisbat 
bilan aniqlanadi: 
2
cos
1
U
u
0
1



(5.29) 
Ikkinchisi esa: 


2
180
cos
1
U
u
o
0
2




(5.30) 
Ularning yig‘indisi: 
2
)
180
(cos
cos
2
U
u
u
u
o
0
2
1








(5.31) 
ayirmasi:
u = u
1
-u
2 
= U
0
cosθ
(5.32) 
Chiqish kuchlanishlari qo‘shilganda, tizim diagrammasi yo‘nal-
magan ko‘rinishrinishda (5.23g-rasm), kuchlanishlar ayirilganda esa, 
tizim diagrammasi yo‘nalganlik xususiyatiga ega bo‘ladi (5.26d- rasm). 
Birinchi yoki ikkinchi mikrofonni o‘chirganimizda, chiqish 
kuchlanishlari teng bo‘lmaganda, yoki chiqish kuchlanishlarini 
ayirganimizda bir qator oraliq yo‘nalganlik diagrammalarini olish 
mumkin. 
Ulardan 
ayrimlari 
5.26e, 
j 
- 
rasmda 
keltirilgan. 
Mikrofonlarning akustik o‘qini 180° emas 90° burib kuchlanishlar u
1
va 
u
2
maksimumiga 90° burchak oralig‘ida erishish mumkin. 
Mikrofonlarning kombinatsiyalangan yo‘nalganlik diagrammalarini 
olish uchun alohida asosiy mikrofonlardan foydalanish zarur emas, turli 
xarakteristikadagi mikrofonlarni bitta akustik - mexanik tizimda 
mujassamlashtirish 
mumkin. 
Kardioida 
xarakteristikali 
akustik 
kombinatsiyalangan mikrofonning sxemasi 5.27-rasmda keltirilgan. 
Mikrofon - bosim qabul qilgichdan, farqli ravishda, doimiy magnit to‘liq 
silindr shaklida emas, alohida o‘zak shaklida yasalgan. Bu holda tovush 
maydoni mikrofonning old tomonigagina ta’sir etib qolmasdan, to‘lqin 
mikrofonni aylanib, kerndagi tor kanallardan o‘tib, diafragma ostidagi 
hajmda tovush bosimi hosil qiladi. Shuni aytish lozimki, kerndagi 
kanallar mikrofon chastota tavsifini korreksiyalash uchun emas, tovush 
to‘lqinlarini uzatish uchun xizmat qiladi. 

---

132 
5.27- Kardioida xarakteristikali akustik kombinatsiyalangan 
elektrodinamik mikrofon konstruksiyasi a) va b) ishlash prinsipi 
Mikrofonning konstruktiv parametrlari shunday tanlab olinadiki, 
tovush to‘lqini frontal (Θ=0°) tushganda, fazalar farqi φ = 180° yoki 
unga yaqin bo‘lib, uning ikki tarkibi qo‘shiladi. 
Tovush to‘lqini mikrofonning orqa tomonidan tushib, ta’sir etganda 
diafragmaga ta’sir etayotgan bosim bir-biriga qarama - qarshi yo‘naladi 
va ularning yig‘indisi nolga teng bo‘ladi. Yuqorida bayon etilgan 
mikrofonning elektr - ekvivalent sxemasi 5.28-rasmda keltirilgan. 
5.28- rasm. Akustik kombinatsiyalangan g‘altakli mikrofoning 
elektr - ekvivalent sxemasi 
Bunday qabul qilgichlarning yo‘nalganlik diagrammasi kardioidaga 
yaqin. Fazalar farqi φ
1 
va φ
2
chastotaga bog‘liq bo‘lganligi uchun φ
1
= 
φ
2
shartning bajarilishi qiyin, shuning uchun to‘lqin orqa tomondan 
tushganda sezgirlik nolga teng bo‘lmaydi. Bunday turdagi mikrofonlar 
uchun sezgirlikning «front-front orti» farqi 12÷15 dB tashkil etadi.
Ikkita 
membranali 
kapsuladan 
foydalanish 
mikrofonning 
yo‘nalganlik diagrammasini boshqarish imkoniyatini beradi (5.29-rasm). 
Qutblovchi kuchlanish yo‘nalganlik boshqargichi vazifasini bajaruvchi 
potensiometrga ulanadi. 

---

133 
5.29-rasm. Yo‘nalganlik diagrammasi masofadan boshqariladigan 
kondensatorli mikrofon 
Qo‘zg‘almas elektrod potensiometr o‘rtasiga rezistor R orqali 
ulanadi. Chap membrana ta’minot manbaining musbat qutbiga ulangan. 
O‘ng membrana potensiometrning turli nuqtalariga ulanishi mumkin. 1 
nuqtaga ulanishi yo‘nalmagan mikrofonga mos, 3 nuqtaga ulanishi esa, 
ikki tomonlama yo‘nalgan mikrofonga mos. 2 holatda membrana 
qo‘zg‘almas elektrod olayotgan elektr potensialini oladi, shuning uchun 
u elektr aktiv bo‘lmaydi, uning yo‘nalganlik diagrammasi kardioida 
shaklida bo‘ladi. 
Kondensatorli mikrofon sxemasi 5.30-rasmda keltirilgan.