Elektroakustika

akustik xarakteristika
deb ataluvchi va yuza o‘lchov 
birligiga ega bo‘lgan proporsionallik koeffitsienti. 
Oraliq matematik o‘zgartirishlarni tushirib, mikrofon sezgirligini 
quyidagicha ifodalaymiz: 
юк
0
юк
кир
0
Z
Z
Z
Z
Z
K
a
E





 
 
(5.15) 
Bundan 
tashqari 
mikrofon 
sezgirligini 
quyidagi 
nisbatlar 
ko‘paytmasi holida ham ifodalash mumkin: 
тов
тов
P
F
F
V
V
U
P
U
E




(5.16) 
кир
0
мех
Z
Z
K
V
F




- mexanik xarakteristika; 
юк
0
юк
эл
Z
Z
Z
V
U




- elektr xarakteristika; 
ак
тов
P
F




- akustik xarakteristika. 
Bu qiymatlarni (16) formulaga qo‘ysak, mikrofonning umumiy 
sezgir-ligini aniqlaydigan quyidagi formulani olamiz: 
0
юк
юк
кир
0
2
ак
эл
мех
ак
Z
Z
Z
z
K
z
K
E













(5.17)
 
5.4. Mikrofon - tovush qabul qilgich 
 
Mikrofonlarning akustik qismi tuzilishiga qarab ular: 
tovush bosimi 
qabul qilgich, tovush bosimi gradienti qabul qilgich 
va 

---

111 
kombinatsiyalangan
mikrofonlarga bo‘linadi. Bosim qabul qilgichning 
xarakterli xususiyatlaridan biri shuki, uning qabul diafragmasi ta’sir 
etuvchi tovush to‘lqinlari uchun birgina - frontal tomondan ochiq (5.7- 
rasm).
a) 
b) 
5.7- rasm. Mikrofon bosim qabul qilgich a) va b) uning turli 
chastotalarda yo‘nalganlik diagrammasi
Mikrofonlar, 
joylashgan 
tovush 
maydon 
manzarasini 
o‘zgartirmasligi uchun mikrofon o‘lchamlari ularga ta’sir etayotgan 
tovush to‘lqin uzunligidan ancha kichik bo‘lishi kerak, ya’ni d << λ. 
Bunda mikrofon diafragmasiga ta’sir etayotgan kuch quyidagicha 
aniqlanadi F = pS, bunda r- tovush bosimining effektiv qiymati, Pa; S-
diafragmaning aktiv yuzasi, m
2
; F- diafragmaga ta’sir etayotgan effektiv 
kuch, H. 
Bu kuch tovush to‘lqini mikrofon markazi tomon yo‘naltirilganda 
musbat va teskari, tovush to‘lqini mikrofon markazidan yo‘naltirilganda 
manfiy qiymatga ega bo‘lib, mos holda diafragmani qo‘zg‘atadi. Bu 
sharoitda bosim qabul qilgich yo‘nalmagan xarakteristikali mikrofonni 
ifodalaydi. Yuqori chastotalarda
 
diafragmaning o‘lchami to‘lqin 
uzunligi bilan barobar bo‘lganda to‘lqin interferensiyasi hodisasi ro‘y 
beradi va diafragmaga ta’sir etayotgan kuch F= (1 - 2)r
tov
S teng bo‘ladi. 
Shuning bilan birga
 
bosim qabul qilgich diagrammasi yo‘nalgan 
bo‘laboshlaydi (5.7b-rasm). Yuqorida keltirilgan d << λ bajarilish sharti 
5.8 va 5.9-rasmlarda yaqqol ko‘rsatilgan. 
θ = 0
o 
qiymatdan boshqa burchak ostida tushayotgan tovush 
to‘lqinlari uchun diafragmaning barcha yuzasidagi bosim birdek 
bo‘lmaydi. Masalan, mikrofonni θ = 90
o 
burganda (5.9 rasm) 
diafragmaga bir vaqtda ham musbat ham manfiy tovush bosimi ta’sir 
etadi. Unda diafragmaga ta’sir etadigan natija kuch nolga teng bo‘ladi va 

---

112 
diafragma tebranmaydi. Bundan tashqari, mikrofonni yuqori chastota 
tovush maydonida joylashtirilishi shu maydonni deformatsiyalanishiga 
olib keladi.