3-mavzu sinusoidal o’zgaruvchan tok. Vektor diagrammalar. Tok, kuchlanish va e. Yu. K. Larning effektiv va o’rtacha qiymati reja

3-MAVZU

SINUSOIDAL O’ZGARUVCHAN TOK. VEKTOR DIAGRAMMALAR. TOK, KUChLANISh VA E.YU.K.LARNING EFFEKTIV VA O’RTAChA QIYMATI


REJA:

1. 
   O’zgaruvchan toklarning turlari haqida tushunchalar.
   

2. Sinusoidal o’zgaruvchan EYuK ni hosil qilish

3. Sinusoidal o’zgaruvchan kattaliklarni xarakterlovchi parametrlar

4. Sinusoidal o’zgaruvchan funkstiyaning ta’sir etuvchi va o’rtacha qiymatlari

5. Sinusoidal o’zgaruvchan kattaliklarni aylanuvchan vektorlar yordamida

ifodalash

O’zgaruvchan tok turlari

Yo’nalishi va qiymati davriy ravishda o’zgarib turadigan har qanday tok o’zgaruvchan tok deyiladi. O’zgaruvchan tok vaqt bo’yicha ma’lum qonun asosida o’zgaradi, ya’ni tokning qiymati vaqtning funkstiyasidir. Shuningdek, elektromagnit energiyasini bir turdan boshqa turga aylantirishning barcha fizikaviy jarayonlari hozirgi zamon elektrotexnikasi barcha sohalari (elektr mashinalar, radiotexnika, aloqa, elektroavtomatika, yarim o’tkazgichlar, hisoblash texnikasi va boshqalar)ning asosini tashkil etadi. Ayrim elektr qurilmalarda esa qiymati davriy ravishda o’zgaruvchi toklar ishlatiladi. Bunday toklar pulsastiyalanuvchi toklar deyiladi (3.1-rasm, a-v).

Umuman o’zgaruvchan tokni shartli ravishda uchta turga bo’lish mumkin:

1. 
   qiymati o’zgaruvchan, ammo yo’nalishi o’zgarmas tok (3.1.-rasm, a-v);
   

2) qiymati va yo’nalishi o’zgaruvchan tok (3.1-rasm, g-e);

3) davriy o’zgaruvchan tok (3.1-rasm, v-e).

3.1-расм

Sanoatda va turmushda foydalaniladigan o’zgaruvchan tok sinusoidal qonun bo’yicha o’zgaruvchan tokdir (3.1-rasm, e). Bu tokni yuqori kuchlanish bilan uzoq masofalarga uzatish hamda o’zgaruvchan tokda ishlovchi mashina va apparatlar (transformatorlar, asinxron va sinxron dvigatellarni ishga tushirishda ishlatish mumkin. Sinusoidal qonun bo’yicha o’zgaradigan EYuK, kuchlanish va toklar sinusoidal o’zgaruvchan kattaliklar hisoblanadi.

Sinusoidal o’zgaruvchan kattaliklar bo’lmish EYuK, kuchlanish, tok va quvvatlarning ixtiyoriy vaqt lahzasidagi qiymatlari oniy qiymatlar deyilib, e, u, i, p harflari bilan belgilanadi. Shu oniy qiymatlarning davr ichidagi eng kattasi maksimal yoki amplituda qiymatlar deyilib, E_m, U_m, I_m, P_m harflari bilan belgilanadi (3.1-rasm, e).

Sinusoidal o’zgaruvchan kattaliklarning ta’sir etuvchi (effektiv) va o’rtacha qiymatlari (batafsil keyinroq ko’rib chiqiladi) tegishlicha E, U, I, P va E_o’r, I_o’r, P_o’r harflari bilan belgilanadi.