Ўзбекистон республикаси ташқи ишлар вазирлиги

Расм 2.8. Импорт квотаси киритилишининг иқтисодий оқибатлари 
 
Квота киритишдан олдин: 
Pw = 6 
Q1 – ички ишлаб чиқариш 
Q4 – ички истеъмол 
Q4Q1 – маҳсулот импорти 
Квота киритишдан сўнг: 
Q3Q2 – импорт квотаси 
Рw ↑, Pq = 7 
Q1↑ → Q2, Q4↓ → Q3 
Q4Q1 ↓ → Q3Q2 
Импорт квотаси киритилишининг иқтисодий самаралари қуйидагича: 
- 
истеъмолчиларнинг йўқотишлари (a+b+c+d); 
- 
ишлаб чиқарувчиларнинг ютуғи (a); 
- 
миллатнинг йўқотишлари (b+d). 

---

133 
Импорт квотаси ҳолатида қўшимча даромадлар (c) истеъмолчилардан 
импорт қилувчи компанияларга ўтади. Улар квота доирасида Q3Q2 миқдордаги 
маҳсулотни паст жаҳон нархи бўйича сотиб олиш ва уни истеъмолчиларга 
квота ѐрдамида ушлаб турилган юқори ички Pq нарх бўйича сотиш 
имкониятига эга бўлишади.
Натижада импорт қилувчилар қўшимча даромадларга эга бўладилар. 
Ушбу даромадларнинг бир қисмини давлат бюджетига олиш учун ҳукумат 
квота доирасида маҳсулотни импорт ѐки экспорт қилиш ҳуқуқини берадиган 
лицензияларни сотиш бўйича аукционларни уюштиради. Лицензияларни 
сотишдан келадиган даромадлар давлат бюджетига тушади.
2. Эркин рақобат шароитида импорт квота ва импорт тариф 
киритилишининг қиѐсий таҳлили. 
Тариф ва квота ўртасидаги иқтисодий фарқ нафақат даромад 
самарасининг ҳар ҳил мазмунидан иборат, балки уларнинг импортга бўлган 
таъсирига боғлиқ. Фараз қиламиз, ҳукумат импортни тариф ѐки квота орқали 
чеклаш имкониятларини кўриб чиқяпти. 
Маҳсулотнинг импортини тариф ва квота орқали бир ҳил даражагача 
камайтириш мумкин. Фараз қиламиз, талаб ҳажми айрим сабаблар бўйича 
кўтарилди (2.9 - расм). Тариф ўрнатилганда талабнинг қўтарилиши натижасида 
ички нарх ўзгармайди P
т
= 7, импорт ҳажми эса 3 дан 5 гача кўтарилади 
(Q
4
Q
2
→ Q
6
Q
2
). Квота ўрнатилганда, талабнинг ошиши, ички нарх P
q 
‗=7,5гача 
кўтарилишига олиб келади, импорт ҳажми эса ўзгармас бўлиб қолади (Q
2
Q
4 
= 
Q
3
Q
5
). 
Хулоса:
Маҳсулотга бўлган талаб ошганда, импорт квотаси импорт 
божига нисбатан кўпроқ чеклаш кучига эга бўлади, чунки у импортни 
белгиланган ҳажмларда ушлаб туриш имкониятини яратади. Эркин рақобат 
шароитида квота тарифга нисбатан савдо сиѐсатининг қулайроқ воситаси 
ҳисобланади.

---

134