O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat sharqshunoslik instituti falsafa kafedrasi

 
Mavzuning tayanch tushunchalari 
Qadimgi  Hindiston,  braxmanizm,  vedalar,  veda  adabiyoti,  braxmanlar, 
Upanishadlar,  Rigveda,  Samaveda,  Yadjurveda,  Adxarvaveda,  madhiya,  alqov, 
sutra,  Shrautasutra,  Grxyasutra,  Dxarmasutra,  Agni,  Indra,  Mitra,  Voruna, 
Soma, Ushas, Ashvinam, Marutam, duolar, G. T. Kolbruk, T. Benfey, A. Veber, D. 
Uitni, G. Oldenberg, L. Renu, I. Xertel, P. Time.  
 
Braxmanizmning paydo bo‘lishi va rivojlanishi 
      Eramizdan  avvalgi  II  minginchi  yilning  oxirlariga  kelib,  temir  qurollarning 
tarqalishi  natijasida  Gang  vohasida  yashovchi  xalqlar  dehqonchilik  bilan 
shug‘ullana  boshlashgan.  Ular  o‘rmonlarni  kesib,  botqoqlik  yerlarni  qurita 
boshlashdi. Ko‘chmanchi chorvadorlar uchun ovchilikka nisbatan o‘troqlashgan 

---

62 
 
dehqonchilik  ustun  turar  edi.  Gang  vohasida  yashovchilarning  iqtisodiy 
hayotlarining asosini dehqonchilik tashkil etardi. 
      Eramizdan  avvalgi  II  minginchi  yilning  oxiri  va  I  minginchi  yillarning 
boshida  jamiyatda  tashkil  topayotgan  mafkuraviy  hayotda  buyuk  o‘zgarishlar 
yuz bera boshladi. Keyinchalik hind jamiyatida o‘z ijtimoiy vazifalariga binoan 
teng  huquqli  kishilar  to‘rt  guruhga  yoki  varnalarga  bo‘lina  boshlandi,  ya’ni 
Braxmanlar  (davlat  rahbarlari  va  donishmandlar),  Kshatriylar  (harbiylar). 
Vayshyalar (noz-ne’matlarni yaratuvchi kishilar) va Shudralar (jamiyatdagi eng 
og‘ir  va  iflos  ishlarni  bajaruvchilar)  (1-ilova).  Bu  tabaqalar  bir-birlaridan 
ijtimoiy mavqelari, haq-huquqlari va bajaradigan ishlari bilan farqlanadilar.  
       Hindistonda bu davrda Braxmanizm  yetakchi dinga aylangan edi. Dunyoda 
birdan bir reallik (mavjudlik) bu Braxma, ya’ni Braxma xudosidir. U birdan bir 
real  dunyoviy  ruh,  shaxssiz,  sifatsiz  ilohiy  substansiya,  hayot  manbai,  barcha 
borliqning  asosidir.  Braxmanizm  dinida  “Karma”  haqida  ta’limot  yaratildi.  Bu 
ta’limotga  asosan  jon  bir  tanadan  ikkinchi  tanaga  o‘tib  yurishi  ta’kidlangan. 
Karma qonuniga binoan inson foniy dunyoda qilgan xatti-harakatlari uchun narigi 
dunyoda javob beradi. 
        Braxmanizmda Braxma xudosi – olamni yaratuvchi bo‘lib, unga qurbonlik 
keltirishni  buyurgan.  Braxmanlar  o‘zlarini  odamlar  orasida  eng  yaxshilari  deb, 
inson  qiyofasidagi  xudolar,  deb  bilib,  jamiyat  fuqarolari  esa,  ularga 
bo‘ysunishlari  shart  deganlar.  Braxmanizm  dini  keyinchalik  Hindiston  bo‘ylab 
yoyildi. Ilk O‘rta asrlarga kelib, Hindistonda yangi din – hinduizm shakllanib, u 
butun Hindiston bo‘ylab yoyildi.
2