M. M. Mamasiddiqov, Z. N. Esanova, D. Y. Habibullayev

TAVSIYA  ETILGAN  ADABIYOTLAR
1.  O 'zbekiston  Respublikasining  K onstitutsiyasi.  Т .,  « 0 ‘zbekiston»,  2009.
2.  0 ‘zbekiston  R espublikasining  F uqarolik  kodeksi.  Rasm iy  nashr. 
Т ., 
«A dolat»,  2007.
3.  0 ‘zbekiston  Respublikasining Fuqarolik protsessual  kodeksi.  Rasmiy nashr. 
0 ‘zbekiston  R espublikasi A dliya vazirligi.  Т .,  «Adolat»,  2011.
4.  Sh.Sh.  Shorahmetov.  0 ‘zbekiston  R espublikasining  F uqarolik  protsessual 
kodeksiga  sharhlar.  Т .,  T D Y I,  2010.
5.  0 ‘zbekiston  Respublikasining Oila kodeksi.  Rasmiy nashr. Т ., «Adolat»,  2008.
174

---

2 1 -b o b . 
ALIM ENT  U N D IR ISH   T O ‘G‘RISIDAGI 
ISHLARNI  SUDDA  KO‘RISH N IN G  
PROTSESSUAL  XUSUSIYATLARI
21.1.  Aliment  huquq  va  majburiyatlarining 
umumiy  tavsifi  va  turlari
0 ‘z b e k is to n   R e sp u b lik a si  O ila  k o d e k sin in g   1 1 -m o d d a sid a  
b elgilanganidek,  oilaviy  h u q u q la m i  him o y a qilish  asosan  fuqarolik 
sud  ishlarini  yuritish  q o idalari  b o ‘yicha  u m u m iy   su d lard a  k o ‘rib 
hal etiladi. Ayni paytda sudlarda bolalam ing h uquq va m anfaatlarini 
h im o y a   qilishga  q ara tilg a n   fuq aro lik   ishlari,  ju m la d a n ,  a lim e n t 
u n d irish ,  otalik n i  belgilash,  o talikka  e ’tiro z   bildirish,  o ta -o n a lik  
h u q u q id a n   m ah ru m   qilish,  uni  ch ek lash ,  tiklash  va  b e k o r  qilish, 
sh u n in g d ek ,  farzandlikka  olishni  b e k o r  qilish  yoki  haqiqiy  em as, 
deb topish to ‘g ‘risidagi h a m d a  b o lalar tarbiyasi bilan bog‘liq boshqa 
n izo la r  k o ‘rib  c h iq ilm o q d a.
B u n d ay   tu rk u m d a g i  ish la r  fu q aro lik   su d la rid a   sud  ish larini 
yuritishning d a ’vo q o ‘zg‘atish,  alo h id a  ish  yuritish,  davlat organlari 
va  b o sh q a  o rg an lar,  sh u n in g d ek ,  m a n sa b d o r  shaxslarning  xatti- 
harakatlari  (q arorlari)  ustidan berilgan shikoyat va arizalar b o ‘yicha 
ish yuritish  h a m d a  q o n u n d a  belgilangan  holatlard a buyruq tartibida 
ish  yuritish  asosida  к о ‘rib  hal  qilinadi.
B o la la m in g   a lim e n t  o lish   h u q u q la ri  h a m d a   o ta -o n a la rn in g  
alim ent berish m ajburiyatlari o ta -o n a  g ‘am x o ‘rligining asosini tashkil 
etad i.  O ta -o n a n in g   voyaga  y etm ag an   bolalariga  t a ’m in o t  berish 
shartligi haqida 0 ‘zbekiston Respublikasi  Konstitutsiyasining 64-m od- 
dasi,  0 ‘zb ekiston  R espublikasi  O ila  kod ek sin in g   9 6 -m o d d a sid a  
k o ‘rsatib  o ‘tilgan.  O ta -o n a n in g   voyaga  yetm ag an   bolaga  a lim e n t 
to ‘lash  m ajburiyati  u n in g   bolaga  n isb atan   g ‘am x o ‘rlik  k o ‘rsatish 
shakli  h a m d a   m o d d iy  jih a td a n   t a ’m inlash  m ajburiyati  sanaladi.
A lim e n t  «alim entium »  so ‘zid a n   olin g an   b o i ib ,  « o ziq -o v q at, 
t a ’m in o t»   m a ’n o la rin i  a n g la tad i.  A lim e n t  —  voyaga  y etm ag an  
b o la la rn i  m ulkiy  h u q u q la rid a n   b iri,  y ashash  m a n b a i,  t a ’m in o t 
shakli sanaladi.  U  bolalam ing ota-onasi o ‘zaro nikohda yoki nikohda 
turm aslig id an ,  sh u n in g d ek ,  n ikohi  haqiqiy  em as,  deb  to p ilish id an  
q a t ’i  n a z a r,  t o ia n a d i.  F a q a t  b o la n in g   tu g ilg a n lik   t o ‘g ‘risidagi
175

---

gu v ohnom asida a lim e n t to lo v c h i  o ta -o n a  sifatida k o ‘rsatilgan yoki 
bolaga  nisbatan  o talik   belgilangan  b o ‘lishi  lozim .
0 ‘zbekiston  R espublikasining O ila kodeksida a lim e n t h u q u q  va 
m ajburiyatlarining  quyidagi,  y a ’ni:
• ota-onaning voyaga yetm agan bolalariga nisbatan alim ent huquq 
va m ajburiyatlari;
•  o ta -o n a n in g   voyaga  yetgan  m eh n a tg a   layoqatsiz,  yordam ga 
m u h to j  bolalariga  n isb atan   a lim e n t  h u q u q   va  m ajburiyatlari;
•  o ta -o n a   q a ra m o g ‘id an   m ah ru m   b o ‘lgan  bolalarga  n isb atan  
a lim e n t  h u q u q   va  m ajburiyatlari;
e  b o la la r  m u a ssa sa la rig a   jo y la s h tirilg a n   b o la la rg a   n isb a ta n  
a lim e n t  h u q u q   va  m ajburiyatlari;
•  voyaga  y etg an ,  m e h n a tg a   layoqatli  b o la la rn in g   m e h n a tg a  
layoqatsiz,  y o rd am g a   m u h to j  o ‘z  o ta -o n a sig a   n isb a ta n   a lim e n t 
h u q u q   va  m ajburiyatlari;
• m u o m alag a layoqatsiz,  yo rd am g a  m u h to j e r-x o tin la r va sobiq 
e r-x o tin la rn in g   b ir-b irlarig a  n isb atan   a lim e n t  h u q u q   va  m ajb u ­
riyatlari;
•  q a rin d o sh la r  va  b o sh q a  sh axslarning  b ir-b irlarig a   n isb atan  
alim en t h u q u q  va m ajburiyatlari  kabi turlari  m avjudligi belgilangan.
21.2.  Aliment  to4ash  (undirish)ning  shakllari
A lim ent  m ajburiyatlari  quyidagi  sh ak llard a,  y a ’ni:
e a lim e n t  m ajburiyatlarini  ixtiyoriy  am alga  oshirish;
• a lim e n t  m ajburiyatlarini  kelishuv  y o ‘li  bilan   am alga  oshirish;
•  a lim e n t  m ajb u riyatlarini  sud  to m o n id a n   m ajburiy  tartib d a  
am alga oshiriladi.
A lim e n t  m a jb u riy a tla rin i  y u q o rid ag i  ixtiyoriy  yoki  kelishuv 
asosida  am alga  o shirish  shakllari  a lim e n t  t o ‘lovchi  bilan   a lim e n t 
oluvchi  o ‘rtasidagi  e rk in ,  ixtiyoriy  a lim e n t  toM ovlarini  to ‘lashda 
k o ‘rinadi.