Namangan davlat universiteti pedagogika-psixologiya fakulteti psixologiya kafedrasi

aysberg (katta muz bo‘lagi) ga
qiyoslaydi. 
Freyd odamlar doimo ziddiyat xolatida bo`lishadi va bu ziddiyatlarning 
sababi butunlay boshqa, psixik xayotning yanada kengroq sohasi bo`lgan - 
anglanilmaydigan jinsiy va agressiv mayllardan iboratdir deb xisoblaydi.
U birinchi marta psixikani hech qachon o`zaro kelisha olmaydagan instinkt, 
mulohaza va ong kuchlari o`rtasidagi jang maydoni sifatida talqin qiladi. 
"Psixodinamika" atamasi aynan ana shu shaxsning turli qismlari o`rtasidagi 
donmiy kurashga ishora qiladi. 

---

65 
 
―U‖ 
 
Oliy ―Men‖ 
 
―Men‖ 
Freyd inson psixikasida dastavval nisbatan avtonom, lekin o‘zaro faoliyatga 
kirishuvchi ikkita tuzilma, ongsiz «U» va ongli «Men» ni ajratadi, keyinchalik 
ularga "Oliy Men"ni qo`shadi.
Z.Freydning ko`rsatishicha: Ichki «U» insinktlar tizimi, "Men" aql nazorat 
qiluvchi tizim, "Yuqori-Men" barcha ijtimoiy munosabatlar tizimidir.
Jinsiy mayllarning tashqi dunyoga chiqib ketmasligi uchun, qobiq tarzidagi 
"Men" doimiy nazoratga oladi va aynan shu mayllarning qo`zg`alishi "U" va 
"Men" o`rtasidagi ziddiyatga sabab bo`ladi. Boshqacha aytganda "U"- ong osti 
yoki ongsizlik sohasi, instinktiv mayllar to`plami, "Men"- bu shaxs, ong. "Oliy-
Men" ijtimoiy axloq, xatti-xarakat normalari, ijtimoiy ong va xulq sanaladi. 
"U", "Men" va "Oliy-Men" o‘rtasidagi kurash shaxsning taraqqiy etishida 
ruhiy tanglik va zo‘riqish holatlarining sodir bo‘lishiga olib keladi. 
Bundan tashqari shaxsdagi indnvidual-tipologik xususyatlarning shakllanish 
darajasi ham insonda hissiy zo‘riqishga moyillikni belgilab beradi. G.Yu.Ayzenk 
o`zining shaxs tuzilishi modelida shaxs tuzilishini quyidagicha ifodalaydi: 
Shaxs o‘zining shakllanish jarayonida ruhiy zo‘riqishlarga uchraydi, ushbu 
xolatlar shaxsda qanday sabablar asnosida kelib chiqadi? 
Gina – kudrat:
Agar qo`rquv holati bir vaqtniig o`zida insonlar va 
xayvonlarda xam uchrasa, gina-kudrat faqat insonlargagina xos. Gina-kudratning 
kelib chiqishi shundan iboratki, bola doimo atrofidagi odamlar xamma vaqt men 
uchun qayg‘urishi kerak, ular mening extiyojlarim, dunyoqarashim va xarakter 
xususiyatlarim bilan xisoblashishi shart degan fikrda bo`ladi. Odamlardan o`ziga 
nisbatan e`tibor, mexr, o‘zining tan olinishini kutadi va oqibatda shaxsda o`z-o`zini 

---

66 
va boshqalarni tanqid qilish, achchiqlanish, jizzakilik va sogliq uchun eng zararli
xisoblanuvchi noxush kechinmalar paydo bo`ladi. 
Taqqoslash:
Bolaga ota-onasi, yaqinlari tomonidan tarbiya berish 
jarayonida yo‘l qo‘yiladigan eng katta xatolardan biri. Shaxsga tarbiya berish 
jarayonida bevosita boshqa tengdoshlarida uchraydigan ijobiy sifatlar bilan uning 
xususiyatlarini taqqoslash. Natijada bolada o`z ichki saloxiyatlarini, qobiliyatini 
rivojlantirish, induvidualligini ro`yobga chiqarishga intilish susayadi.
Bola boshqalar ta`siri ostida aslida o`zining ichki imkoniyatlariga mos 
kelmaydigan faoliyatni tanlaydi va unda stress xolatiga moyillik seziladi, aslida 
bolaning o`z individualligini ro`yobga chiqarish uchun imkoniyat berish lozim.