Namangan davlat universiteti pedagogika-psixologiya fakulteti psixologiya kafedrasi

Proyektiv metodikalar 
Ular test usullarning bir ko‘rinishi hisoblanib, ularda tekshiriluvchiga aniq 
tizimga yoki ko‘rinishga ega bo‘lmagan noaniq narsalar tavsiya etiladi va ularni 
sharhlash topshirig‘i beriladi. Binobarin, tekshiriluvchiga turlicha talqin qilish 
mumkin bo‘lgan rasmlar, tugallanmagan hikoyalar, biror aniq ko‘rinishi mavjud 
emas buyumlar, yog‘ochlar berilishi, yoki ularga qarab tekshiriluvchi o‘zining 
hissiy kechinmalari, qiziqishlari, dunyoqarashi nuqtai nazaridan baholashi kutiladi.
Proyektiv usullar qatoriga mashhur ―Rorshaxning siyoh dog‘lari‖ testini 
kiritish mumkin (1921 y.). Bu – ikki tomonlama simmetrik shaklda berilgan 10 xil 
dog‘lardan iborat bo‘lib, har bir dog‘ har xil bo‘yoqli fonda ko‘rsatiladi. 
Tekshiriluvchidan har bir ―dog‘‖ nimaning shaklini eslatishi so‘raladi. Uning 
og‘zidan chiqqan so‘zlar, assotsiatsiyalarga qarab (ularni kontent-tahlil qilib), 
shaxs xususiyatlari yuzasidan xulosa chiqariladi.
Yana bir proyektiv usul – bu S.Rozentsveygning rasmli assotsiatsiyalaridir. 
Bunda turmushda tez-tez uchrab turadigan ziddiyatli vaziyatlarni aks ettirgan 
rasmlar tekshiriluvchiga tavsiya qilinadi. Bu rasmlarda bir tomonda turgan 
personajlar nimalarnidir gapirayotgan holda gavdalantiriladi, unga qarama-qarshi 
tomondagi shaxs esa hali javob qaytarib ulgurmagan, tekshiriluvchidan 
tekshiruvchi tez, qisqa muddat ichida bo‘sh kataklarga qaytarilishi kutilayotgan 
javobni yozishni so‘raydi. Berilgan javoblarga qarab shaxsning yo‘nalishi, uning 

---

60 
ziddiyatlarga munosabati, jaholat hissining xususiyatlari, bu hisning kimlarga 
qaratilganligi va shunga o‘xshash muhim faktlar to‘planadi.
Shunday qilib, biz ijtimoiy psixologiyada an‘anaviy qo‘llanib kelinayotgan 
asosiy metodlarga to‘xtalib o‘tdik, lekin hozirgi davrda ijtimoiy hayot fandan 
tatbiqiy xususiyatga ega bo‘lishini talab qilayotganligi tufayli bu qatorga bir 
turkum metodlarni kiritish lozimki, ular ijtimoiy psixologiyadagi