Namangan davlat universiteti pedagogika-psixologiya fakulteti psixologiya kafedrasi

kuzatish metodi 
qo‘llaniladi, lekin kuzatuv ob‘yekti konkret shaxsdagi psixik 
faoliyat emas, balki shaxsning ijtimoiy munosabatlar tizimida bevosita kuzatish 
mumkin bo‘lgan ijtimoiy xulqidir. Ya‘ni, kuzatuvchi aniq oldindan belgilangan 
reja asosida o‘zi o‘rganayotgan guruhning faoliyatini, verbal va noverbal xatti-
harakatlarni ma‘lum vaqt birligida muttasil kuzatib, olingan ma‘lumotlarni qayd 
etib boradi. Bunda zamonaviy audio va videotexnikadan foydalanish, u yoki bu 
harakatlarni qayta-qayta ko‘rish orqali kerakli xulosalarni chiqarishi mumkin. 
Ayniqsa, hozirda fan va texnologiyalar, mobil aloqa vositalari keng quloch yozgan 
sharoitda turli ijtimoiy vaziyatlarda odamlar xulq-atvorini kuzatish va qayd etish 
unchalik qiyin ish emas. Raqamli yozish vositalarining ko‘pligi esa kuzatish 
ob‘yektlarini kompyuter tarmog‘iga tushirish va hatti-harakatni bir necha 
tahlilchilar xukmiga havola etish imkoniyati ham mavjud. Ijtimoiy psixologiyada 
qo‘llaniladigan kuzatish metodining asosan uch shakli mavjud:
a) 
“qo’shilib kuzatish”
– bunda tadqiqotchi kuzatiluvchilar faoliyatiga bevosita 
aralashib, ular bilan kerak bo‘lsa, yashaydi va ishlaydi. Bu usuldagi eng muhim 
xususiyat 
uning 
tabiiyligi 
bo‘lib, 
kuzatish 
ob‘ektlari 
o‘zlarining 
kuzatilayotganliklarini sezmaydilar va kuzatuvchini guruhning a‘zosi sifatida qabul 

---

56 
qiladilar. Ushbu shartning buzilishi eksperimentning samarasiz bo‘lishiga olib 
kelishi mumkin.
b) 
“tashqi kuzatish”- 
kuzatiluvchilar faoliyatiga aralashmagan holda ular tashqi 
xulq-atvorini qayd qilishdir. Bu usul muayyan vaqt va sabr-toqat talab qilishi bilan 
boshqa metodlardan farq qiladi, ba‘zida qisqa muddat ichida tadqiqotchi o‘zini 
qiziqtirayotgan predmet xususida hech narsa qayd qila olmasligi yoki tasodifan 
qo‘lga kiritilgan ma‘lumot asosida xulosa chiqarishga majbur bo‘lishi mumkin. 
SHuning uchun ham bu usul boshqa usullarga qo‘shimcha vosita sifatida 
ishlatiladi. Masalan, kuzatuvchi rolida o‘qituvchi bo‘ladigan bo‘lsa, u sifndagi 
yetakchilar yoki guruh faoliyatiga qo‘shila olmayotgan, doimo begonasiraydigan 
bolalarning xulq-atvorini tashqi kuzatish orqali muttasil o‘rganib boradi. 
v)