Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti abdurahmonov q. X., Xolmominov sh. R

226

---

Mehnatni boshqarishning shartnomali shakllari. 
Ijtim oiy-m ehnat 
m asalalariga oid boshqaruvchilik q a ro rlari bir n echa teng h u quqli 
subyektlarining birgalikdagi harakatlari va kelishuvlari asosida qabul qilinganda 
mehnatni boshqarishning shartnomali shakli yuzaga keladi. hozirgi kunda 
0 ‘zbekiston Respublikasida shartnomali shakllaming bir necha turlariga amal 
qilinadi. Ulardan quyidagilami keltirib o‘tamiz:
—kasaba uyushmalari birlashmalari, ish beruvchilar birlashmalari bilan 
0 ‘zbekiston Respublikasi hukumati o‘rtasidagi bosh bitim;
— kasaba uyushmalari birlashmalari, ish beruvchilar birlashmalari bilan 
M ehnat va aholini ijtimoiy m uhofaza qilish vazirligi o'rtasida tarm oq 
(tarmoqlararo) tarif, kasbiy tarif bitimlari;
— mehnat jamoalari (ishlovchilar) vakillari bilan korxona ma’muriyati 
(ish beruvchilar) o'rtasidagi jamoa shartnomalari;
— ishlovchilar bilan ish beruvchilar o ‘rtasidagi yakka tartibdagi mehnat 
shartnoma (kontrakt)lari.
Korxonalar m a’muriyati yoki mahalliy m a’muriyat, bir tom ondan, 
mehnatkashlar turli tashkilotlarining birgalikdagi yoki muvofiq- lashtirilgan 
(kelishilgan) harakatlarini m ehnatni boshqarish shartnomasi shaklining 
turlaridan biri deb qaramoq kerak. Bunday shakllar kasaba uyushmalari faol 
boigan korxonalarda doimo boiadi.
M e h n atn i b o sh q a rish n in g s h a rtn o m a li sh a k lla rin i faqat ayrim
hollardagina, ya’ni mamlakat k o iam id a ishlovchilar va ish beruvchilar, 
mehnat va kapital huquqlari emas, kuchlari teng boigan hollarda ijtimoiy 
sheriklik shakli deb qarash mumkin.
Ishchi va kasaba uyushmasi harakati zaif boigan sharoitlarda kapital va 
uning manfaatlarini aks ettiruvchi davlat mehnatni boshqarishning davlat 
shakllari ta’sir doirasini toraytirishga va shartnomali shakllar ta’sir doirasini 
zo‘r berib targ'ib qilishga va shunga erishishga harakat qiladi.
Mehnatni boshqarish darajalari — bu xoh u, xoh bu ijtimoiy mehnat 
m asalalarini hal qilishda vakolatlarning taqsim lanish darajasidir. Bu 
munosabatda mehnatni boshqarish ijtimoiy va iqtisodiy hayotning boshqa 
jarayonlarini boshqarish bilan aynan bir xildir. 0 ‘zbekiston Respublikasining 
Konstitutsiyasida boshqarish darajalari bo'yicha vakolatlarni taqsimlash 
tamoyillari belgilab berilgan.