Mavzu №1: Kirish

Takrorlash uchun savollar: 
1.
Standartlarni ishlab chiqish bosqichlarini ayting.
2.
Standartlarni yaratishda nimalarga e’tibor berish lozim? 
3.
Standartlarni yaratishning 1 – va 2 – bosqichlarini ayting. 
4.
Standartlarni yaratishning 3 – 4 bosqichlari nimadan iborat? 
5.
Texnikaviy shartlar nima maqsadda ishlab chiqiladi? 
6.
Texnikaviy shartlarni yaratish bosqichlarini aytib bering. 
7.
Texnikaviy shartlarning amal qilish muddati qanday belgilanadi? 
8.
Texnikaviy shartlar qachon va qanday tartibda bekor qilinadi? 
9.
Qanday mahsulotlarning texnikaviy shartlari davlat ro‘yxatidan 
o‘tkazilmaydi? 
 
 
№9 – МAVZU: STANDARTLASHTIRISH USULLARI 
 
 
Reja: 
9.1.
 
Standartlashtirish usullari. 
9.2.
 
Parametrik standartlashtirishning o‘ziga xos xususiyatlari. 
9.3.
 
Mahsulotlar haqidagi ma’lumotlarni standartlashtirish va 
kodlash; 
 
Tayanch iboralar: 
birxillashtirish, turlash usuli, agregatlashtirish, 
shtrix kod, parametrik standartlashtirish. 
 
9.1. Standartlashtirish usullari 
Standartlashtirishning 
keng 
tarqalagan 
usullari 
sifatida 
birxillashtirishni, agregatlashtirishni va turlashni olishimiz mumkin (9.1 – 
rasm). Aynan shu usullar yordamida o‘zaro almashinuvchanlikni 
ta’minlash mumkin. 

---

94 
9.1 – rasm. Standatlashtirish usullari. 
 
Birxillashtirish usuli. 
O‘zDST 1.0 – 92 da birxillashtirish atamasiga 
quyidagicha izoh berilgan: 
Birxillashtirish 
– muayyan ehtiyojni qondirish uchun zarur bo‘lgan 
eng maqbul o‘lchamlar sonini yoki mahsulot, jarayon va xizmat turlarini 
tanlash. Buni unifikatsiya deb ham yuritadilar. Bu so‘z lotincha 
uni – bir, 
unio – birlik (birdamlik)
ma’nolarini anglatadi. 
Birxillashtirish eng katta texnikaviy iqtisodiy samaradorlikka erishish 
maqsadida yangi 
yaratilmalar hisobiga yoki 
oddiy qisqartirish 
(simplifikatsiya) hisobiga amalga oshirilishi mumkin. 
Birxillashtirishni asosan 3 ta darajada o‘tkaziladi: 
– korxona darajasi; 
– tarmoq darajasida; 
– tarmoqlararo darajada. 
Keyingi paytlarda xalqaro birxillashtirish ham keng rivojlanmoqda. 
Birxillashtirish muayyan ketma – ketlikda amalga oshiriladi. Birinchi 
navbatda uning yo‘nalishi, turi va darajasi belgilanadi. So‘ngra, 
birxillashtiriladigan buyumlarning chizmalari va ularning tahliliy 
ma’lumotlari yig‘iladi va bu chizmalar oldiga qo‘yilgan maqsadga ko‘ra 
tabaqalanadi. Shundan so‘ng, yo yangi konstruktsiya ishlab chiqiladi, yoki 
amalda bo‘lganlari ichidan boshqalarining o‘rnini bosishi mumkin bo‘lgani 
tanlanadi. 

---

95 
Birxillashtirish darajasi to‘rt o‘lchamlar miqyosidagi qo‘llanish 
koeffitsiyenti asosida aniqlanishi mumkin: