BENGAL OLOVLARI
Katta bayram kechalarida yoki istirohat bog‘larida o‘tkazilgan karnaval
kechalarida mushaklardan pishillab otilib chiqqan qip-qizil yoki ko‘m-ko‘k, sap-
sariq yoki oppoq, yam-yashil yoki gunafsha rangli alanga tim qorong‘u kechani
yoritib ajoyib, chiroyli manzara hosil qilganini hamma ko‘rgan va hamma biladi.
Ammo bu alangalar nega rangli, ular qanday tayyorlanadi va nimalardan
tayyorlanishini hamma bilavermaydi. Siz ko‘rgan o‘sha rangli olovlarni "Bengal
olovi" deb ataydilar. Nima uchun? Shuning uchunki, bu olov dastlab
Bengaliyadan-Hindistonda kashf etilgan.
Ilgari vaqtlarda Hind ruhoniylari ataylab yorug‘lik g‘ira-shira tushadigan
ibodatxonalar qurganlar. Ana shu ibodatxonalarda diniy marosimlar vaqtida
qo‘qqisdan qip- qizil yoki yam- yashil va yana boshqa ranglarda olov yoqib,
ibodat qiluvchilarga "mo'jiza" ko‘rsatib, ularni juda- juda taajjubda qoldirganlar.
Keyinchalik bu "mo'jiza‖ boshqa mamlakatlarga tarqalgan. Lekin bunda rangli
olovlardan diniy maqsadda emas, ko‘ngil ochish va boshqa maqsadlarda
foydalana boshlaganlar. Nomi esa "Bengal olovi" ligicha qolavergan.
Bengal olovi hosil qilish uchun yondiruvchi va yoqilg‘i moddalarga
alangani turli ranglarga bo‘yaydigan metallarning tuzlarini aralashtirib
yondiriladi.
Yondiruvchi modda sifatida bertole tuzi, yonuvchi modda sifatida
oltingugurt va ko‘mir, alangani rangli qilish uchun stronsiy, bariy, mis, kaliy,
natriy, litiy kabi metallarning tuzlaridan foydalaniladi. Bengal olovi
aralashmalaridan bir nechtasining reseptini ko‘rsatib o‘tish mumkin:
1. Yashil alanga hosil qilish uchun:
a) 9 g bertole tuzi, 10 g oltingugurt, 31 g bariy nitrat tuzi;
b) 7,3 g bertole tuzi, 1,7 g oltingugurt, 1 g bor oksidi olish kerak.
2. Qizil alanga hosil qilish uchun: 4 g bertole tuzi, 11 g oltingugurt, 2 g
pista kumir, 33 g stronsiy nitrat tuzi olish kerak.
3. Gunafsha rangli alanga hosil qilish uchun: 60 g bertole tuzi, 16 g
oltingugurt, 12 g kaliy-alyuminiyli achchiqtosh, 12 g kaliy karbonat tuzi olish
kerak.
4. Sariq alanga hosil qilish uchun: 61 g bertole tuzi, 32 g oltingugurt, 30 g
suvsiz soda (natriy karbonat) olish kerak. Ana shu aralashmalarni shar, silindr va
piramidalar shaklida presslab, raketa va mushak trubkalarini to‘ldiriladi.
Laboratoriyada tajriba qilib ko‘rish uchun yuqorida ko‘rsatilgan
nisbatlardan bir necha marta kam miqdorda aralashma tayyorlash ma'qul
(aralashmaning miqdori 4-5 grammdan ortiq bo‘lmasligi kerak). Bu aralashmani
tunuka yoki g‘isht ustiga uyib qo‘yib, uchi yondirilgan cho‘p bilan uzoqdan turib
yondiriladi. Tajriba ochiq havoda o‘tkazilgandagina aralashma miqdorini
ko‘proq olish mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: |