N. N. Rasulova z. Q. Jumayeva

M u sobaqaviy 
yon dash u v.
R ahbarning 
ushbu 
yondashuvni 
am alga 
oshirishdan m aqsadi, strategiyani yaratish jarayonidagi bahs-m uzokaralarda, k o 'p
vaqt va m ehnatni talab qiladigan kengashlarda shaxsan qatnashishni va ijroehilam i 
strategiyani yaratishga rag'batlantirishni xohlam asligidir. R ahbarlar strategiyani 
baholovchi hakam lar sifatida harakat qiladilar. Strategiyaga nisbatan bunday 
yondashuv katta kom paniyalar rahbarlari tom onidan q o 'llaniladi. C H unki ijrochi 
direktorning ham m a biznes sohalari strategiyasi bilan shu g 'u llan ish g a im koni 
bo 'lm aydi. SH uning uchun rahbar strategiyani shakllantirishni m usobaqa shaklida 
tashkil etadi. Lckin rahbar yangi strategiyalarni yaratilishini rag'batlantirislii lozim. 
G 'alab a qilgan strategiyalar birlashtirib, um um iy strategiya yaratiladi.
Shunday qilib, strategiyani yaratishni to 'rtta usuli ham uzining yaxshi va 
yom on 
tom onlariga 
ega. 
U larni 
har 
birining 
m uvaffaqiyatni 
yoki 
m uvaffaqiyatsizlikni olib kelishi rahbarga b o g 'liq .
Strategiyani yaratish va am alga oshirish jaray o n i o 'z a ro b o g ’lik beshta 
vazifani echishni o 'z oldiga m aqsad qilib q o 'y ad i:
1. K om paniya qanday biznesda fa o liy a t ko'rsatadi, strategik tasavvurni
shakllantirish у a 'n i: m issiyani va m a q sa d la m i aniqlash.
2. Strategik ta s a w u r n i va m issiyani qayta shakllantirish.
3. Qo 'yilgan m aqsadlarga erishish strategiyasini yaratish.
4. Tanlangan strategiyani sifatli va sam arali tadbiq etish.
5. F aoliyat natijalarini baholash, y a n g i a n 'a n a la rn i aniqlash va uzoq
m uddatli rivojlanishga nisbatan m oslashtiruvchi harakatlarni belgilash.
34

---

l-v a z ifa
2 - v azifa 
3 - v azifa 
4 - vazifa
2.1- cliizma. Kompaniynni strategik ko'rinishini (tasavvurini) va missiyasiniyaratish
R ahbarlar kom paniya rivojida quyidagi savollarga jav o b bcrishlari lozim. 
«K om paniya to 'g 'ris id a tasavvurim iz qanday, nim a qilm oqchim iz va nim aga 
erishm oqchim iz?». U shbu savolga jav o b topish rahbarlarni biznes xarakterini 
aniqlashga va 5-10 yillik kom paniya rivojlanishini aniqlashga m ajbur etadi. «Biz 
kim m iz, biz nim a qilayapm iz va rivojlanish y o 'n alish im iz qanday?» dcgan savolga 
javob korxona y o 'n alish in i, xarakterini va obrazini aniqlaydi. «K om paniya nim a 
qilm okchi va kelajakda kim b o 'lm o k ch i» degan savolga jav o b kom paniya 
m issiyasini yaratadi. B unda rahbarlar qanday natijalarga erishm oqchi ekanligini va 
o ’z m ijozlari uchun qanday faoliyatni am alga oshirm oqchi ekanliklarini aniq 
bilishlari lozim.
K om paniyaning k o 'rin ish i qanday b o 'lish i va qanday raqobat m avqeiga ega 
b o'lishi lozim ligini aniqlash bu kom paniyaning strategik tasviri yoki k o 'rin ish i 
dem akdir. U shbu hoi kom paniyaning boshqaruv tasviridir. K om paniyaning 
strategik k o 'rin ish in i va uning m issiyasini e 'lo n qilish bilan birga rahbarlar 
«M aqsadlar h is-tu y g ’u sini» ijrochilarda shakllantirishlari lozim.
M aqsadlar - bu ish sifatini va uyushtirish jaray o n in i nam oyish eta-digan 
harakat yo'nalishidir. M aqsadlam ing q o 'y ilish i rahbarlarning tashkilot m issiyasi va 
n vojlanish y o 'n alish in i aniq faoliyat natijalarini belgilash b o 'lib , ularning 
bajarilishi 
tashkilot rivojini k o 'rsatad i. 
M aqsadlam ing q o 'y ilish i 
shunday 
vazifalam i bajarishi lozim ki, tashkilot ishchilarining m alakasini, intilishlarini va 
mehnat xarajatlarini talab qilsin. T ashkilotning hozirgi va kelajakda egallashi 
mumkin b o 'lg an m avqei o 'rtasid ag i farq, uni tashabuskor b o 'lish g a, m oliyaviy va
35

---

bozor im koniyatlarini yaxshilash uchun intilishga m ajbur qiladi. SHu sababli 
m aqsadlar yuqori va etishish m um kin b o 'lish darajasida b o 'lm o g 'i lozim. 
Bajarilishi lozim b o 'lg an v azifalar uzoq va qisqa m uddatli b o 'lsa, bu ideal holat 
hisoblanadi.
K om paniya m oliyaviy va strategik m aqsadlam i alohida belgilashi lozim. 
M oliyaviy 
m aqsadlarning 
m avjud 
em asligi, 
m oliyaviy 
resurslarni 
yuqori 
tavakkalchilik bilan sarflanishiga sabab bo'ladi. N atijada tashkilotning o 'sish i va 
raqobatbardoshligi pasayadi.
K om paniya strategik m aqsadlari shuning uchun m uhim ki, ular kom paniya 
raqobat 
m avqeini 
m ustahkam laydi 
va 
biznesning 
rivojlanish 
y o 'n alish in i 
ko'rsatadi.
Strategiyani 
yaratish asosiy boshqaruv m uam m osini 
k o 'ta ra d i y a'n i, 
kom paniyaning hozirgi va kelajak im koniyatlarini hisobga olib, kerakli natijalarga 
qanday erishish m um kinligini ko'rsatadi.
Tashkilot strategiyasi uning m aqsadlarini am alga oshirish y o 'lid a rahbarlar 
qo'llay d ig an tadbir-choralardan, tadbirkorlik yondashuvlaridan tashkil topadi. 
Strategiyani shakllantirish - bu tadbirkorlik va strategik fikrlash m ashqlaridan 
iborat. Bunda kom paniya rahbariyatining vazifasi shundan iboratki, strategiya 
xaridorlik fc' lining o'zg arish ig a, raqobatchilam ing oxirgi harakatlariga, bozor 
im koniyatlariga va x a v f - xatariga ham da yangi paydo b o 'lad ig an tadbirkorlik 
im koniyatlariga aniq mos kelishini nazarda tutishi lozim . K om paniya strategiyasi 
sezgir hisoblanadi qachonki, rahbarlar bozor an 'an alarin i aniqlashda tadbirkorlikni 
nam oyish ctsalar, o 'z iste'm olchilarining ehtiyojlarini diqqat bilan o 'rg an salar, 
kom paniya 
raqobatbardoshligini 
oshirib, 
uning 
faoliyatini 
o 'z
vaqtida 
o'zgartirsalar. Shu sababli strategiyani to 'g 'r i shakllantirish v a tadbirkorlik bir -
biriga cham barchas b o g 'liq . Biri ikkinchisiz yashay olm aydi.
M aqsadlar bu 
«natijalar» b o 'ls a , 
strategiya bu m aqsadga erishish 
«vositasidir».
O datda, kom paniya strategiyasi: 1) Puxta o 'y la n g a n va m aqsadga m uvofiq 
hatti-harakatlardan; 2) V aziyatlarni kutilm agan rivojlanishi va raqobatchilar bosim i 
kuchayganda ularga qarshi chora-tadbirlardan tashkil topadi. Y A ngi vaziyatlarga 
katta 
texnologik 
yutuqlar, 
raqobatchilam ing 
bozorga 
yangi 
tovarlam i 
m uvaffaqiyatli kiritishi, yangi qonunlam ing paydo b o 'lish i, davlat siyosatining 
o'zg arish i va iste'm olchilarni tovarning yangi xususiyatlarga qiziqishining ortib 
borishi va boshqa shu kabilar kiradi. D em ak, strategiyani 
rejalashtirilgan 
harakatlar va m uhit o 'zg arish larig a jav o b reaksiyasi m ajm ui deb qarash m aqsadga 
m uvofiqdir.
K om paniyaning 
am aldagi 
strategiyasi 
bu 
rejalashtirilgan 
va 
m uhit 
o'zg arish ig a qarshi hatti-harakatlar m ajm uidan iborat.
36

---

S tra te g iy a
bir vaqtning o 'z id a ham aktiv (rcjalashtirilgan), ham rcaktiv 
( m o s la s h a d ig a n )
qism lardan 
iborat. 
Strategiyani 
shakllantirish 
bu-bozor 
i q tis o d iy o ti 
tartibga soladigan tadbirkorlik faoliyatini m uhim bir tom oni. 
S t r a t e g i y a n i y a r a t i s h
bozor im koniyatlarini tavakkalchilik va jasurlik, ijodiy his- 
tu y g 'u va bilim donlik asosida belgilashni nazarda tutadi.
K om paniyaga ikki narsa x a v f soladi. Birinchisi - eskirgan strategiyani 
ta n la s h . 
Ikkinchisi-strategik o 'zg arish lam i o 'z vaqtida am alga 
oshirm aslik, 
o 'z g a r i s h la m i
orqaga 
surish, 
kom paniya 
ichki 
o 'zg arish lari 
bilangina
s h u g 'u lla n is h .
Strategiya to 'g 'r i shakllantirilganda u kom paniyaning tashqi m uhitiga 
yo'naltirilgan b o 'la d i. R ahbam ing tadbirkorlik sifatlari bu - yangi strategik 
im koniyatlardan foydalanish, y a'n i raqobatchilarni yangiliklar sohasida 
orqada 
qoldirish va korxona faoliyatini takom illashtirish harakatlaridir.
K om paniya strategiyasi elem entlari quyidagilardan iborat: biznesni qanday 
kengaytirish m um kin, iste'm o lch ilam in g ehtiyojlarini qanday y o 'lla r bilan 
qondirish m um kin, raqobatchilarni qanday engish m um kin, bozor o'zgarishlariga 
qanday ja v o b berish m um kin, biznesni funksional b o 'lim larin i qanday boshqarish 
lozim, strategik va m oliyaviy m aqsadlarga qanday crishish m um kin? va boshqalar. 
Strategiya asoslarini tashkil etuvchi ushbu m uam m olar har xil kom paniyalar uchun 
turlicha hal etiladi. C H unki ular turli vaziyatlar bilan b o g 'lik . K om paniya strategik 
erkin b o 'lg an lig i tufayli turdosh yoki noturdosh tarm oqlarga kirib borishi, q o 'sh n ia 
korxonalar tuzishi, alyanslar yangi tashkilotlar yaratishi m um kin.
A trofdagilar uchun kom paniya strategiyasining bir qism i k o 'rin ib turadi, boshqa 
qismi esa begonalar uchun yashirindir.