Узбекистон Республикаси Ташки Ишлар Вазирлиги

actiones adiecticiae quilitatis
. Бундай 
даъволар қуйидагилардан иборат бўлган: 
1.
Actio institotia
– шартнома қулдорга тегишли бўлган корхона
бошқарувчиси бўлган қул томонидан тузилган бўлса (institor
–
бошқарувчи ); 
2.
Actio exercitoria 
– шартнома қулдорга тегишли кема капитани бўлган 
қул томонидан тузилган бўлса (exercitoria – кема эгаси, кема капитани қул 
бўлса у magister navis деб аталган); 
3.
Actio quod iussu
(буйруқни бажариш мақсадида) шартнома тузишдан 
олдин қулдор қулнинг контрагентига қулга қарз бериш тўғрисида мурожаат 
қилган бўлса; 
4.
Actio in rem verso
қул томонидан тузилган шартнома асосида қулдор
мулкига бирон-бир маблағ келиб тушган бўлса (in rem domini versum est); 
Дастлабки 3 даъво бўйича қулдор тўлиқ жавоб берган, охирги даъво 
бўйича эса қул томонидан тузилган шартнома асосида келиб тушган 
маблағ ҳажми доирасида жавоб берган. 
Айрим пайтларда қулнинг хўжалик соҳасидаги мустақиллиги кенгайиб 
борар эди. Қулдор қулга муайян маблағларни бошқариш учун ишониб 
топширган: ер майдонлари, қорамол ва ҳатто, бошқа қулларни қулдорга 
келадиган даромадни бериш шарти билан мустақил бошқаришга берган. 
Бундай мулк – 
peculium
ҳуқуқий жиҳатдан қулдорга тегишли бўлган, лекин 
ҳақиқатан қул peculiumга кирувчи моддий маблағларни бемалол тасарруф 
қилиши мумкин бўлган. Қулдорлар синфининг айрим гуруҳлари қулларнинг 
хўжалик ташаббусларининг фойдасини кўргани ҳолда, қулнинг бу соҳада 
бир қатор эркинликларга эришишига шароит яратиб бердилар. 
Қулларнинг хўжалик соҳасидаги бундай мустақиллиги қул томонидан 
киришиладиган битимларда белгиланган жавобгарлик тартиби шароитида 
мумкин эди. Пекулийни тасарруф этиш жараёнида ва бундай битимлардан 
қулнинг obligatio naturalisи билан бирга претор бундай битимлардан 

---

60 
қулдорга нисбатан даъво –