Узбекистон Республикаси Ташки Ишлар Вазирлиги

Fiducia.
Fiducia
қадимги ҳуқуқ бўйича кредиторни таъминлашга ёки
бирон-бир ашёни ўз дўстига сақлаб туриш учун беришга хизмат қиладиган
формаллашган шартномаси бўлган. 

---

193 
а) Кредиторни таъминлаш учун тузиладиган фидуция fiducia cum
creditore деб аталган. Бу шартномада қарздор кредиторга per aes et
libram ёки in jure cessio шаклида ўз мажбуриятини ўз вақтида бажарган
тақдирда қайтариб бериш шарти билан бирон-бир ашёни эгаликка берган.
Actio fiducia киритилиши муносабати билан қарздорнинг кредиторга 
нисбатан бу талаби ҳуқуқ томонидан ҳимояланмаган эди. Бундай 
шартномада кредитор зиммасига ҳуқуқий эмас, балки ахлоқий мажбурият
юклатилган.
б) Ўз дўстига ашёни сақлаб туриш учун ёки эгаликка бериш шартномаси
fiducia cum amico деб аталган. Бу шартномада фидуциант фидуциарийга
бирон-бир ашёни сақлаб туриш учун берган, шартнома муддати ўтгандан
кейин ашё бекаму-кўст эгасига қайтарилиши лозим бўлган. Fiducia cum
amico шартномаси асосида фақат фидуциант учун ҳуқуқлар ва фидуциарий 
учун эса – мажбуриятлар пайдо бўлган. Бу шартнома бир томонлама 
шартнома бўлиб, фидуциант фидуциарийдан берилган ашёни тўғри сақлаш 
ва бекаму-кўст қайтаришни талаб қилган. Фидуциарий эса – ашёни яхши 
сақлаш ва имкон даражасида ундан фойдаланиш, шунингдек, шартнома 
бўйича белгиланган муддатда ёки фидуциант талаби билан қайтаришга 
мажбур бўлган. Фидуциарий ашёни сақлаб туриш билан боғлиқ бўлган 
сарф-харажат қилгани сабабли у фидуциантдан бу харажатларни коплашни 
талаб қилиши мумкин бўлган. Бунга кўра, fiducia cum amico икки томонлама 
тенгсиз шартнома ҳисобланган (contractus bilaterales inaequales). 
Қадимги даврда фидуциантнинг фидуциарийга нисбатан бўлган
ҳуқуқлари ҳуқуқий жиҳатдан ҳимояланмаганлиги туфайли, одатда, ахлоқ 
нормалари асосида ҳимоя қилинган. Республика даврининг охирида actio
fiducia киритилган. Actio fiducia directa ёрдамида – кредитор
(фидуциант) ҳуқуқлари, actio fiducia contraria ёрдамида эса – қарздор
(фидуциарий) ҳуқуқлари ҳимояланган. Actio fiducia бўйича жавобгарликка 
тортилган виждонсиз фидуциарийлар ор-номуссиз деб танилган.
3-