Узбекистон Республикаси Ташки Ишлар Вазирлиги

Бонитар мулкдор ҳимояси воситалари.
Бонитар мулкчилиги
преторлар томонидан бонитар мулкдор ҳимояси учун 2 алоҳида восита 

---

134 
киритгандан кейин пайдо бўлди: actio Publiciana ва exceptio rei venditae ac
traditae.
а) Exceptio rei venditae ac traditae res mancipiни оддий традиция йўли 
билан қўлга киритган шахсларга квирит мулкдорнинг rei vindicatioга 
қарши ҳимоя воситаси сифатида хизмат қилган. Бу эксцепция аввалги 
мулкдорга мулк эквивалентини берган ёки беришни кафолатлаган ашёни 
қўлга киритган шахслар томонидан қўлланилган. Агар ашёни қўлга киритган 
шахснинг тасдиғи тўғри деб топилса, rei vindicatio рад қилинган. Ашё 
бонитар мулкчиликда қолган ва usucapio йўли билан квирит мулкка 
айланган. 
б) Exceptio rei venditae ac traditae ёрдамида бонитар мулкдор траденс ёки 
ашёни бериб юборган шахс қарши низо пайтида ашёга эгалик қилиб турган 
пайтда ҳимояланган. Бу восита эгаликни йўқотаётган пайтда ёрдам 
бермаган, чунки rei vindicatioни қўллаш имкониятига эга бўлмаганлиги 
сабабли, у деярли ҳеч қандай ҳимояга эга бўлмаган. Претор Publicius (у 
республика даврининг охирида ёки принципат даврининг бошида яшаган деб 
тахмин қилинади) бундай ҳолларда бонитар мулкдорни ҳимоя қилиш
мақсадида алоҳида
actio ficticia
–
фиктив даъво киритган. Actio Publiciana
деб аталган даъво фикцияси, ашёни қўлга киритиш муддати, гарчи бу 
муддат ҳали ўтмаган бўлмаса ҳам, ўтган, деган тахминда кўзда тутилади. 
Қолган бошқа ҳолатларда бу даъво rei vindicatio каби бўлган. Бу даъво
ашёни бериб юборган шахсга ва, шунингдек, ҳақиқатан ҳам квирит ёки 
бонитар мулкдор эканлигини исботлаб бера олмаган ва олдин низога сабаб 
бўлган ашёни бериб юборган шахс қўлидан олган ҳар қандай учинчи 
шахсга қарши қўзғатилган. Охирги ҳолатда «qui prior est tempore est jure»
қоидасига кўра даъво талаби рад қилинган. Томонлардан ҳеч бири ўз мулк 
ҳуқуқини исботлай олмаса, ашё эгалик қилиб турувчи шахс қўлида қолган:
«in pari causa potior est causa possidentis».
Юстиниан ҳуқуқи бўйича, квирит ва бонитар мулк ўртасидаги тафовут 
бекор қилингандан кейин actio Publiciana тўғри ниятли ушлаб турувчилар, 
шахсий сервитутларнинг эгалари ва ерни узоқ муддатга ижарага олиш 
ҳуқуқига эга бўлган шахслар ҳимояси учун қўлланилган.