Узбекистон Республикаси Ташки Ишлар Вазирлиги

peculium quasicastrence
мавжуд бўлиб, у alieni juris шахсларнинг давлат ва 
ижтимоий хизмат давомида қўлга киритган мулкидан иборат бўлган. Бу 2 
кўринишдаги мулк alieni juris шахсларнинг бевосита ихтиёрида бўлган. 
Шундай йўллар билан alieni juris шахслар мулкий ҳуқуқларга эга бўла 
бориши асносида улар, Юстиниан қарори бўйича ота томонидан берилган 
барча мулкни бошқариш ҳуқуқига эга бўлдилар (
bona profecticia
);
bona 
adventicia
га мулк ҳуқуқи, яъни бошқа шахслар томонидан берилган 
ҳадяларга эгалик ва бошқариш ҳуқуқини амалга оширганлар.
Ота ҳокимиятининг бекор бўлиши.
Patria potestas paterfamiliasнинг 
табиий ўлими, alieni juris шахсларнинг давлат хизматининг юқори
поғонасига чиқиши муносабати билан ёки отанинг ахлоқсиз юриш-туриши 
натижасида бекор бўлган. Аlieni juris шахсларининг табиий ўлими ота 
ҳокимиятини бекор қилган, отанинг табиий ўлими эса, ота билан биринчи 
даражали агнат қариндошликда бўлган шахслар устидан ота ҳокимиятининг 
бекор бўлишига олиб келган. 
Patria potestas, ким бундай ҳолатга тушганлигидан қатъий назар, capitis 
deminutio ҳолларида ҳам барбод бўлган. Patria potestas бекор бўлишига 
capitis deminutio minima ҳам сабаб бўлиши мумкин бўлган. Рим ҳуқуқи 

---

91 
бўйича, capitis deminutio minima оиладаги аҳволнинг ҳар қандай
ўзгаришида содир бўлган. Paterfamilias ва alieni juris шахсларнинг ҳаёти 
давомида ота ҳокимиятидан халос бўлишининг кенг тарқалган тури 
эманципация, яъни оила бошлиғининг хоҳиши билан ота ҳокимиятидан 
халос қилинишидан иборат бўлган. Қадимги даврда эманципация жазолаш 
мақсадида амалга оширилган, чунки эманципация қилинган шахс оила 
ҳимоясидан маҳрум бўлган. Кейинчалик, эманципация иқтидорли ва 
изланувчан alieni juris шахслари учун алоҳида имтиёзга айланган. 
Эманципация эркаклар учун 3 маротаба, аёллар учун – 1 маротаба сохта 
сотиб юбориш шаклида амалга оширилган. Классик даврдан кейин
эманципация тегишли давлат органида paterfamiliasнинг берган аризасини 
қайд қилиш ва император томонидан рескрипт чиқариш йўли билан 
ўтказилган.
Қонуний эманципация ёки ота ҳокимиятидан халос қилиш қадимги 
даврда alieni juris шахслари Юпитер руҳонийси ёки маъбуда Веста роҳибаси 
статусини олмоқчи бўлганлар учун берилган. Юстиниан даврида
эманципация alieni juris шахслари патрицийлар, консуллар, преторианлар 
префектлари, шаҳар преторлари каби юқори давлат мансабларини 
эгаллаган пайтда амалга оширилган. Ниҳоят, patria potestas отанинг 
ахлоқсиз юриш-турмуши ҳолларида ҳам бекор қилиниши мумкин бўлган. 
Бу ҳоллар отанинг ўз фарзандини ташлаб юбориши, ўз қизига қўшмачилик 
қилиши ва инцестли никоҳ тузишидан иборат бўлган.