Узбекистон Республикаси Ташки Ишлар Вазирлиги

Alieni juris шахсларининг мулкий ҳолати.
Қадимги ҳуқуқ бўйича 
alieni juris шахсларининг мулкий ҳолати ҳақида гап кетганда, шуни айтиб 
ўтиш керакки, улар ҳеч қандай мулкий ҳуқуқларга эга эмас эдилар. Улар
бирор мулкка эга бўлса, бу мулк албатта paterfamilias ихтиёрига ўтган,

---

90 
ҳуқуқий муносабатларда эса улар paterfamilias иродасининг бажарувчиси 
бўлган. Alieni juris шахслари биринчи мулкий ҳуқуқ – мерос ҳуқуқига эга 
бўлдилар. Латифундиялар пайдо бўлиши билан хўжалик фаолиятини 
жонлантириш мақсадида оила бошлиқлари alieni juris шахсларига ва ҳатто 
қулларга хўжалик фаолиятининг алоҳида соҳаларини ва оила мулкининг 
маълум қисмини бошқариш учун бера бошладилар. Шундай қилиб, alieni
juris шахслар ота томонидан берилган ваколат бўйича фаолият олиб бориш 
учун турли битимларга киришиш ҳуқуқини қўлга киритдилар. Бу борада 
келиб чиқадиган мажбуриятлар бўйича paterfamilias actiones adjecticiae 
qualitatis ёрдамида жавоб берган. Alieni juris шахсларининг хўжалик 
фаолиятида paterfamilias берган ваколатлари билан иш олиб бориши уларга 
маълум мулкий ҳуқуқларнинг берилишига олиб келди. Бу ҳуқуқларнинг тан 
олиниши айниқса пекулиумларда кўринади.
Пекулиум атамаси кенг маънода patria potestasдаги шахсларга эркин 
бошқариш учун бериладиган ҳар қандай мулкни англатган. Alieni juris 
шахслар ишониб топширилган мулкни ўзиникидек бошқариши ва уни 
кўпайтириши лозим бўлган. Лекин paterfamilias хоҳлаган пайтда ишониб 
топширилган мулкни ва унинг кўпайган қисмини ҳам олиб қўйиши мумкин 
бўлган. Пекулиум бўйича ишлаб топилган мулкка эгалик ҳуқуқи 
paterfamiliasга тегишли бўлган.
Alieni juris шахслар
peculium castrence
муносабати билан мулк 
ҳуқуқини қўлга киритдилар. Peculium castrence alieni juris шахсларининг 
ҳарбий хизматга киришиш пайтида (ҳарбий хизматга чақирилиши 
муносабати билан қилинган совға-саломлар) ва ана шу хизмат давомида 
қўлга киритган мулкидан иборат бўлган. Бу мулк alieni juris шахсларнинг 
ҳуқуқий битимларга киришиб, тасарруф қилиши мумкин бўлган мулкни 
англатган. Император Константин даврида peculium castrenceдан ташқари