Узбекистон Республикаси Ташки Ишлар Вазирлиги

Ота ҳокимиятининг бошланиши.
Alieni juris шахслар устидан patria 
potestas шу оилада туғилиш орқали ёки paterfamiliasнинг иродаси билан 
ўрнатилган. Қадимги даврда оилада туғилган фарзандлар устидан patria 
potestas ўрнатилиши учун 2та шартга риоя қилиш лозим бўлган: 1) фарзанд 
paterfamilias билан никоҳда бўлган аёлдан ёки paterfamilias оиласидаги
унинг домусидаги бошқа эркак ва унинг хотини ўртасида туғилган бўлиши 
шарт бўлган; 2) paterfamilias ўз домусида туғилган фарзандни оила аъзоси 
деб тан олиши шарт бўлган. Никоҳдан ташқари туғилган ва paterfamilias ўз 
домуси ва агнат қардошлигига киритишни истамаган фарзанд ҳалокатга 
маҳкум бўлган. Янги туғилган чақалоқ устидан paterfamilias ҳокимияти XII
жадвал қонунларида анча юмшатилди, бунга кўра paterfamilias махсус 
равишда тан олмаса ҳам, барча ўғил ва биринчи туғилган қиз чақалоқлар 
оила аъзолигига олинган. Бошқа қиз чақалоқлар ва мажруҳ ўғил болалар
ҳалокатга маҳкум бўлганлар. 
Классик 
даврга 
келиб, 
фақат 
яшаш 
имкониятидан 
маҳрум 
чақалоқларгина тан олинмаган. Шу даврдан бошлаб, оила аъзоларининг 
қонуний никоҳидан туғилган барча фарзандлар patria potestas остидаги оила 
аъзолари деб тан олинган. 
Paterfamilias иродаси билан унинг оиласига унинг домусидан ташқарида 
туғилган фарзандлар ҳам киритилган. Бундай ҳолатлар фарзандликка олиш 
ёки легитимация йўли билан амалга оширилган. 
Adoptio
ёки бегона фарзандни фарзандликка олиш қадимги Римда
одатдаги ҳол бўлган. Ўша пайтда фарзанди бўлмаган римликлар
иқтисодий манфаатларни ҳисобга олиб, оила удумларини давом эттириш 
мақсадида ўз қариндошлари ёки камбағал одамларнинг фарзандларини 
фарзандликка олишган. Adoptioнинг қадимги кўриниши жуда мужмал 
бўлиб, ўғил болалар 3 маротаба, қиз болалар 1 маротаба манципация 

---

88 
қилинган. Манципациядан кейин
pater adoptans
ёки фарзандликка олувчи 
ва олдинги paterfamilias магистрат ҳузурига келиб, фарзандни янги оилага 
киритишга рухсат сўрашган. Классик давр ҳуқуқи ва классик даврдан 
кейинги ҳуқуқ бўйича фарзандликка олиш жараёни анча енгиллаштирилган.
Фарзандликка олувчи тарбияга олинаётган фарзанддан 18 ёш катта бўлиши 
шарт бўлган. Адопция император рескрипти ёки тегишли давлат 
органининг қайд қилиши воситасида ўтказилган ва 2 турга бўлинган: