2 O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi

Yetishtirish texnologiyasi 
O„tmishdosh.
Suvli sharoitda arpa uchun yaxshi o„tmishdosh yer qator orasi 
ishlanadigan va dukkakli o„t ekinlaridan bo„shagan yerlardir. Lalmikor 
dehqonchilik sharoitda arpa uchun yaxshi o„tmishdosh yer toza shudgor va 
dukkakli-don, o„t ekinlaridan bo„shagan yerlar hisoblanadi.
O„g„itlash. 
Arpa ekini o„g„itga talabchan bo„lib, tog„li, tog„ oldi, do„nglik-
tekislik lalmikor zonalarda ayniqsa, suvli yerlarda o„g„itning samaradorligi yuqori 
bo„lib, hosilni oshirishda ijobiy ta‟sir ko„rsatadi. Kuzda organik mineral o„g„itlar 
yerga solinib, o„suv davrida mineral o„g„itlar bilan oziqlantirish samaradorligi 
yuqori. Kuzda lalmikor yerlarga arpa ekishdan oldin 8-10 tonna go„ng va 40 kg 
fosfor va 60 kg kaliy (ta‟sir etuvchi modda hisobida) solinadi, bahorda esa tog„ 
oldi hududlarida 60 kg, do„nglik-tekislik hududlarda 40 kg hisobida azot bilan 

---

112 
oziqlantiriladi. Sug„oriladigan yerlarning har gektariga 20 tonna go„ng, 180-200 kg 
ta‟sir etuvchi modda hisobida azot va fosfor, hamda 80-100 kg kaliy o„g„itlari 
berilishi lozim. Organik o„g„it fosfor va kaliyni hamda azotni 35-40 kilogrammi 
birgalikda kuzda yerni haydashdan oldin dalaga sochiladi. Arpaga yuqoridagi 
miqdordi organik o„g„it yerga solish imkoniyati bo„lmasa, kuzda kamida 5 tonna 
go„ng qo„llanilishi kerak. Namlik ko„p bo„lgan yerlarda arpani o„suv davrida 
(ayniqsa, o„simlik tuplanish va nay o„rash davrida) kamida ikki marotaba azotli 
o„g„it bilan oziqlantirish hosildorlikni oshirishda katta ijobiy ta‟sir ko„rsatadi.
Pivo sanoati uchun yetishtiriladigan arpa maydonlarida kechki muddatda 
oziqlantirish tavsiya etilmaydi. Aks holda donda oqsilning miqdori ortib, pivo 
ishlab chiqarishga yaroqsiz bo„lib qolishi mumkin.
Yerni ekishga tayyorlash. 
Lalmikor dehqonchilik sharoitida yer 22-25 sm 
chuqurlikda haydalib, g„altak bilan zichlanadi, ekish oldidan esa ishlov beriladi 
(kultivatsiya) va boronalanadi, sug„oriladigan yerlarda yerni haydashdan oldin 
gektariga 700-800 m
3
miqdorida sug„orilib, yer yetilishi bilan 23-35 sm 
chuqurlikda maydalab haydaladi, ekishdan oldin chizellash bilan birga borolanadi.
Ekish. 
Ekish uchun yirik bo„lgan, nav sifati yaxshi va hosildorligi yuqori, 
tezda ko„karib chiqishni, nihollar hosil qilishini ta‟minlaydi. Arpa urug„lari 
ekishdan oldin kasalliklar va hasharotlarga qarshi derazol, raksal, devident va 
boshqa tegishli preparatlar bilan dorilanib, so„ng ekiladi. Urug„ni dorilashda 
maxsus qo„llanma va ko„rsatmaga rioya etilishi kerak. Aks holda kutiladigan 
natijaga erishmalik va ko„ngilsiz voqealar (zaharlanish) sodir bo„lishi mumkin.
Arpa har bir mintaqaning tabiiy iqlim sharoiti uchun eng maqbul 
muddatlarda ekilishi kerak. Lalmikor dehqonchilik sharoitida arpa tog„li, tog„oldi 
zonalarda sentyabr oxiri-oktyabr boshida, adir yoki do„nglik tekislik zonada 
oktyabr o„rtasida, tekislik zonada-oktyabr oxiri-noyabr boshida ekiladi.
Nam yerlarda biologik kuzgi arpa navlarini sentyabr oxiri-oktyabr boshida, 
yarim kuzgi tipdagi navlarni oktyabrning ikkinchi va uchinchi o„n kunligida ekish 
eng maqbul muddat hisoblanadi. Agar yarim kuzgi duvarak tipdagi arpa navlari 
juda ham erta ekilsa, to sovuq tushgunga qadar poya chiqarib qishga chidamsiz 

---

113 
bo„lib qoladi va sovuq urib ketishi mumkin. Arpaning barcha turdagi navlari juda 
kech ekilsa, sovuq tushib qolishi oqibatida siyrak bo„lib, hatto mutlaq ko„karib 
chiqmaslik hollari bo„lishi mumkin. Arpaning yarim kuzgi tipdagi navlari bahorda 
ekilganda ekish muddati mart oyidan kechikmasligi lozim.
Arpa ekish me‟yori mintaqa sharoiti, navning biologik xususiyati, urug„ning 
yirikligi (1000 donasining vazni) kabi ko„rsatgichlari, qolaversa, urug„likning 
ekishga yaroqliligi darajasi hisobga olingan holda belgilanadi. Lalmikor va nam 
yerlarda arpa qator orasi 15 sm bo„lib, sug„oriladigan dehqonchilik sharoitida 
ekilishi bilan yoki bir vaqtning o„zida sug„orish egatlari olinadi.