2 O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi

II bob
. 
DON EKINLARI 
2.1. DON EKINLARINIIG UMUMIY TA‟RIFI 
 
Don ekinlari inson uchun asosiy oziq-ovqat mahsulotlari - don va yorma 
beradi. Don ekinlarining unidan yopiladigan non va non mahsulotlari - bu asosiy 
oziq-ovqat mahsulotidir. Don-bu yuqori kaloriyali ozuqa va yengil sanoat xom 
ashyodir. Donni qayta ishlab moy, kraxmal, spirt ishlab chiqariladi. Don ekinlari 
chorva mollarini yem-xashak bilan ta‟minlashda ham muhim o„rinni egallaydi. 
Don va uni qayta ishlashdan olinadigan mahsulotlar oziq-ovqat, yem-xashak, 
qog„oz sanoatlari va sanoatning boshqa tarmoqlari uchun xom ashyo bo„lib xizmat 
qiladi. Donchilik - qishloq xo„jaligi ishlab chiqarishining asosini tashkil etadi.
Ekin maydoni jihatidan ham don ekinlari yer yuzida boshqa qishloq xo„jaligi 
ekinlari orasida birinchi o„rinni egallaydi. Qishloq xo„jaligi ekinlari ekiladigan 
butun dunyodagi umumiy maydon bir milliard gektar bo„lib, shundan 70% dan 
yuqori maydonga don ekiladi.
O„zbekistonda don bahorikor va sug„oriladigan yerlarga ekiladi. 2015 yili 
mamlakatimizda donli ekinlar suvli yyerlarda 1 mln. 285 ming gektar, lalmi 
yyerlarda 250 ming gektarga ekilgan.
10
Don ekinlari morfologik, biologik belgilarga qarab uch guruhga bo„linadi: 
1.
Birinchi guruh - bu xaqiqiy don ekinlari.
Bu guruhga 
Poaseae
oilasiga 
mansub tipik kuzgi (bug„doy, arpa, javdar, tritikale) va bahorgi (bug„doy, arpa, 
javdar, suli) ekinlari kiradi. Bu ekinlarning asosiy belgilari: donida uzunasiga 
ketgan egatchasi bo„ladi
, 
bir nechta boshlang„ich ildiz rivojlanadi, to„pguli boshoq 
yoki ro„vak bo„ladi. Bu ekinlar uzun kun o„simligi, issiqlikka talabchan emas, 
namsevar bo„ladi.
2. Ikkinchi guruh - tariqsimon ekinlar.
Bu guruhda 
Poaseae
oilasiga 
mansub ekinlar: makkajo„xori, jo„xori (oqjo„xori) sholi, tariq va 
Polygonaseae
oilasiga mansub marjumak ekini kiradi, Bu ekinlarning belgilari: donida uzunasiga 
ketgan egatcha bo„lmaydi, bittadan boshlang„ich ildiz rivojlanadi, gul to„plami 
10
www.FAOstat.fao.Org–2017 year.

---

72 
ro„vak yoki so„ta. Ekiladigan navlari bahorgi, issiqsevar, qisqa kun o„simligi va 
qurg„oqchilikka chidamli (sholidan boshqasi) bo„ladi.