TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI ILMIY AXBOROTLARI 2021/ 8 - SON
175
beri bu guruhlar darvinning umumiy kelib chiqish prinsipiga muvofiqligini
yaxshilash uchun qayta ko‗rib chiqildi. Ma‘lumot sifatida nuklein kislotasi ketma-
ketligini ishlatadigan molekulyar filogenetika ko‗plab so‗nggi tahrirlarni keltirib
chiqardi va shunday davom etishi mumkin. Biologik tasnif zoologik sistematika
faniga tegishli.
Umurtqali hayvonlar zoologiyasi - bu umurtqali hayvonlarni, ya'ni umurtqali
hayvonlar, masalan, baliqlar, amfibiyalar, sudralib yuruvchilar, qushlar va
sutemizuvchilarni o‗rganishdan iborat biologik fan. Mammologiya, biologik
antropologiya, gerpetologiya, ornitologiya va ixtiologiya kabi turli xil taksonomik
yo‗naltirilgan fanlar turlarni aniqlash va tasniflashga, shu guruhlarga xos tuzilish va
mexanizmlarni o‗rganishga intiladi. Qolgan hayvonot olamiga umurtqasiz hayvonlar
zoologiyasi, gubkalar, echinodermlar, tunikatlar, qurtlar, mollyuskalar, artropodlar va
boshqa ko‗plab hayvonlarni o‗z ichiga oladigan hayvonlarning keng va xilma-xil
guruhi kiradi, lekin odatda bitta hujayrali organizmlar yoki protistlar kiritilmaydi.
Fiziologiya tirik organizmlarning mexanik, fizik va biokimyoviy jarayonlarini
o‗rganadi, barcha tuzilmalar umuman qanday ishlashini tushunishga harakat qiladi.
―Funksional tuzilish‖ mavzusi biologiyaning markaziy qismidir. Fiziologik
tadqiqotlar an‘anaviy ravishda o‗simlik fiziologiyasi va hayvonlar fiziologiyasiga
bo‗linadi, lekin qaysi fiziologiya o‗rganilsa ham, fiziologiyaning ba‘zi prinsiplari
universaldir. Masalan, xamirturush hujayralari fiziologiyasi haqida o‗rganilganlar
inson hujayralariga ham tegishli bo‗lishi mumkin. Hayvonlar fiziologiyasi sohasi
inson fiziologiyasining vositalari va usullarini inson bo‗lmagan turlarga ham
kengaytiradi. Fiziologiya, masalan, asab, immun, endokrin, nafas olish va qon
aylanish tizimlarining qanday ishlashi va o‗zaro ta‘sirini o‗rganadi.
Hujayra biologiyasi hujayralarning tuzilishi va fiziologik xususiyatlarini, shu
jumladan ularning xatti -harakati, o‗zaro ta‘siri va atrof -muhitini o‗rganadi. Bu bir
hujayrali organizmlar uchun ham mikroskopik, ham molekulyar darajada,
shuningdek, odamlar kabi ko‗p hujayrali organizmlarning maxsus hujayralarida
amalga oshiriladi. Hujayralarning tuzilishi va funksiyasini tushunish barcha biologiya
fanlari uchun asosiy hisoblanadi. Hujayralar turlarining o‗xshashligi va farqlari,
ayniqsa, molekulyar biologiyaga tegishli.
Anatomiya organlar va organlar tizimlari kabi makroskopik tuzilishlarning
shakllarini ko‗rib chiqadi. Odamlar va hayvonlar tanasida organlar va organlar tizimi
qanday ishlashiga, shuningdek mustaqil ishlashiga e‘tibor qaratiladi. Anatomiya va
hujayra biologiyasi bir -biri bilan chambarchas bog‗liq bo‗lgan ikkita tadqiqot bo‗lib,
ularni ―tizimli‖ tadqiqotlar toifasiga kiritish mumkin. Qiyosiy anatomiya - bu turli
guruhlarning anatomiyasidagi o‗xshashlik va farqlarni o‗rganuvchi fan.
Hayvonlar biologiyasining paydo bo‗lishi klassik zoologiyaga ikkita alohida
ta‘sir ko‗rsatdi. Birinchidan, zoologiyaga alohida ilmiy tadqiqot mavzusi sifatida
e‘tibor kamaygan; masalan, ishchilar o‗zlarini o‗simlik materiallarini emas, balki
hayvonlarni o‗rganadigan genetik, ekolog yoki fiziolog deb o‗ylashadi. Ular
Do'stlaringiz bilan baham: |