«ИҚтисодий билимлар тарихи» фани бўйича

4.Жахоншумул иқтисодий муаммолар
. 
Жахон ҳамжамиятида камбагаллар ва бойлар ўртасидаги
тафовутнинг кучайиши энг мухим муаммолардан бири 
хисобланади. 
Бу курсаткич 1960 йилдаги 13:1 дан 1990 йили 60:1 га , 
хозир эса 75:1 га етди. Тенгсизлик муаммосининг мохияти 
шундаки, ахоли тез усаётган жойларда, иқтисодиёт ўсиши суст 
бормоқда. 
Ривожланаётган 
мамлакатларнинг 
айримлари 
тараккиёт йўлига киришга қарамай кўпчилиги қолоклигича 
қолмоқда. 
"Ноилож ривожланиш", ташки туртки назариясига 
(Р.Нурксе, Э.Хоген) кўра, оғир ахволдан чикиш йўли 
инвестициялар 
хисобига 
ривожланишга 
эришиш 
бўлиб 
хисобланади, 
яъни 
четдан 
карз 
киритиш 
йўлидир. 
"Индустрлаштириш" назариясида шахсий истеъмолни
кискартириш, давлат солиқ тизими орқали иқтисодиётни 
молиялаштиришна кучайтириш, айрим холларда меъёрдаги 
инфляциядан фойдаланиш таклиф этилган. 
Инсоний ривожланиш концепцияси БМТ томонидан 1990 
йили илгари сурилган. Даромадларнинг кўпайиши ва инсоний 
фаровонликнинг яхшиланиши орасидаги богланишга қаратилган. 
Инсоний ривожланиш индекси курсаткичи киритилган.
Умрбокийлик, таълим ва яшаш даражалари асосида интеграл 

---

101 
курсаткич ишлаб чиқилган. Бунда иқтисодий курсаткич асосий 
ўринни эгаллайди
(соглик,таълим етакчи). 
 
Хулоса. 
Жахон хўжалиги, жахон бозори ва интеграцион
жараёнларнинг узоқ тарихи бор. Айниқса Буюк Ипак Йўли (э.а. II 
аср) даврида аник намаён бўлган бу жараён ХУ1 асрда буюк 
географик кашфиётлар туфайли кучайди. 11 жахон урушидан 
кейинги даврда эса бу халқаро иқтисодий муносабатлар махсус 
ташқилотлар орқали амалга оширилиб, хозирги даврни уларсиз 
тасаввур этиш қийин. "бенилюкс" (1944), умумий бозор (1957), 
Европа ҳамжамияти(иттифоки), ОПЕК (1960), НАФТА, ЭКО, халқаро 
валюта фонди, жахон банки ва бошқа халқаро иқтисодий 
ташқилотлар бу алоқаларни маълум тартибга солиб келмоқдалар. 
Халқаро иқтисодий алоқалар бўйича неоклассик (соф 
таълимот ) ва неокейснчилик назариялари кенг таркалган. "Соф" 
таълимот тарафдорлари фикрича, иқтисодий алоқалар халқаро 
майдонда ҳам эркин бозор тамойиллари асосида ривожланишини 
қуллайдилар (эркин рақобат, ҳамма учун бир хил имконият,
таклиф доимо талабни вужудга келтиради, савдо баланси ўз-
ўзини тартибга солади ва бошқалар).