Lxxxil амир соҳИБҚироннинг бағдоддан қайтиб, табриз томон

татъишга 
тушиб ўйланиб қолди: "Амир Соҳибқироннииг аҳволи 
шу бўладиган бўлса, амир Ҳусайи яна жонини омон сақлаб қолади. Ьуига йўл қўйиб 
бўлмайди. Чупки фурсат қўлдаи кетгач, надомат бармогшш тишлаш бефойда. Илон харсапг 
устида-ю, қўлда тош бўлган бир вақтда, упи ўлдирмаслик афсусу иутаймонлик келтиради". 
Сўнг у амир Кайхисрав ва амир Муайядга япшрин имо-ишора қилди ва улар Амир 
Соҳибқирон мажлисидан чиқдилар- Амир Соҳибқиропдан рухсат олмасдан отланиб, амир 
Ҳусайн олдига шошилдилар. Етиб боргач, амир Ҳусайниииг жопини таиидап жудо ҳилдилар 
ва ўз жонларияи душман хавф-хатаридан халос эгдилар. Амир Ҳусайшш Хожа Аккоша 
гумбазига дафн қилдилар. Сўнг зафарншиоп лашкар Ҳиндупоп қалъасини эгашгадм-Амир 
Ҳусайниинг икки ўгли: Саййид ва Наврўз Султошш отасинииг ҳил-мишлари учуи ҳалок 
этдилар. Унипг икки бо!»қа ўгли Жаҳон Малик ва Халил Султон ҳочиб Ҳитгдисгонга боргач, 
у ерда ном-нишонсиз йўқолдилар, Амир Ҳусайн тахтга ўтқазгап хонни ҳам қиличдан 
ўтказдилар. Ўт кетгач, ҲЎ
Л
У ҚУРУҲ баробар ѐнди. Амир Ҳусайниинг хотиилари ва упга 
тааллуқли кишиларпи ҳирс ва бахиллик билап йигилган бутун мол-мулки билаи бирга Амир 
Соҳибқирон 
ҳузурига 
кслтирдилар. 
Ҳазрати 
Соҳибқирои 
амир 
ҲусайнниигхотиилариданҚазон Султоихошшнгқизи Сарой Мулкхонимии, Баѐн Сулдузнинг 
қизи — Ўлус, Хизр Яссурийиинг қизи — Иаюм огони ҳамда Таго Туркон хотупни Taiuia6 
олди. 
Амир 
Ҳусайн 
ҳарамидаги 
бошқа 
хотинлар 
— 
ҳарампингулугбекаси,ТармашириихошшнгқизиСуюнч Қутлуғ огоии Баҳром Жалойирга 
берди, Дилшод огоми — Зиндачашмга. Кайқубод Хутгалонийнинг қизи Одил Мулкни — 
амир Чокуга, аммр Ҳусайппинг қизини эса Элчи Бугога тақдим қилди. Шу қабилда бошқа 
хотииларпи ҳам амирларига тошпирди. Сўнгра Лмир Тсмур фармон бер-дики, унга кўра 
амир Ҳусайн билан қалъада бўлган шяҳйр аҳолиси яна эски Балх шаҳрига қайтшилари, у 
ерда уйлар қуриб, уии ватан қилишлари лгаим эди. Қалъа талон-торож қилиниб, вайрон 

---

этнлган эди. Балх фатҳ этилгач, у срда тўплаигсш Чигатой улусидан бўлмиш барча амирлар 
ва нўѐилар: амир Шайх Муҳаммад Сулдуз, амир Кайхисрап Хутталопий, Лмир Улжойту 
Лпарди, амир Довуд Дуғлот, амир Сори Вуго, амир Чоку Барлос, амир Муайяд Арлот, 
Бадахшон нолийси ИТоҳ Шайх Муҳаммад, Ҳусами баҳодир ва бошқалар Амир Соҳибқирон 
фармоиларига итоат этишларипи изҳор қилгаилар. 
2.
Асарнииг 55-бетида (Тауэр иашри) амир Ҳусайи подиюҳ Одидхонни салтанат 
тахтига ўтқазгашшги қайд этилпш эди. 
3.
Қуръони карим, 3-сура (Ол-и Имрон сураси), 140-оятдаи. 
4.
Қуръони карим, 24-сура (Hyp сураси), 39-оятдан. 
5.
Қуръони карим, 54-сура (Қамар сураси), 20-оят. 
6.
Алн-Арслон — Салжуқий султонларидап бири, 1063-1072 йилларда ҳукмронлик 
қилгап. 
7.
Қуръони карим, 38-сура (Сод сураси), 25-оятдан. 
8.
Қуръови карим, 21-сура (Анбис сураси), 23-оятдал. 
9.
Қур1>они карим, 3-сура (Ол-и Имроп сураси), 26-оягдап. 
10.
Қуръони карим, 3-сура (Ол-и Имрон сураси), 26-оят. 
11.
Бошқа нусхада: "Омуя суни". 
XX 
1.
Ҳофизи Абруда 722/1370-1371 йил ноҳеадари, деб ѐзилгап. 
2.
Яздий (варақ 142а)да: "Қазохож амир Ҳусайнпинг биродари" дейилган. 
3. Тир ойи — Эронда жорий қуѐгн йили ҳисобига кўра йилнингтўртинчи ойи — мшюдий 
йил ҳисобига биноан 21-22 июпдан 21-22 июлгача давом этади; бу ерда 1371 йилнинг июн-
июл ойлари назарда тутилган. 
4. Хожа Юсуф — Ҳофизи Абру берган маълумотга кўра, у Улжойтупииг ўғли 
эди. 
5.
Яздий ѐзишича (сарақ 143а), Амир Соҳибқироп ҳам Шибиргонга борган. 
6.
Ҳофизи Абруда шу гаидан кейип қуйидаги сарлакҳа қўйилгак: 
"773/1371 -1372 йил поқсалари — Зиндачашмпииг 'Гсрмиз хоизодаси билаи иттифоқ
тузиб, иккинчи марта Амир Соҳибқироига қарши бош кўтариши баѐиида". 
7.
Ҳофизи Абру ѐзишича, Зиндачашмпинг Шибиргондан тўплаган 
лашкари талон-торож ҳилиш учун атрофга тарқалиб кетгаи эди. 
8.
Қуръони 
карим, 
6-сура 
(Лш,ом 
сураси), 
28-29-оятдан, 
матпда 
мазкур 
оятнинг Низомиддин Шомийпиш
1
ўзи келтиргаи шарҳи ҳам сзилган. 
9. Араб тили грамматикасига биноаи "куфр" бирлик, "куфрон" эса иккиликни 

---

билдиради. 
10.
Мўгул вилояти — қаранг: "Myf-улистон" П, 87-изоҳ. 
Шарафиддин Али Яздий бсргап маълумотта муиофиқ (нарақ J456), улар Амир Темурга 
суиқасд уюштиришга аҳд ҳилганлар. Уларнинг режасига кўра Амир Со^ибқирон
Қарисмон мавзсида ов билан маш!ул бўлган пайтда уни қўлга туширмоқчи бўлганлар. 
XXI
1.
Хоразм шаҳри — ҳозирги Кўҳна Урганч. 
2.
Қуръони карим, 4-сура (Нисо сураси), 58-оятдан. 
3- Бу ерда ran номигагина хон этиб тайиилаигап Чигатой авлодидан бўлгаи 
Суюргатмишхоп (1370-1388) ҳақида боради. 
4.
Кот (Кат) — Амударѐнинг ўнг соҳилида™ шаҳар, Хоразмнинг қадимги пойтахти, 
ҳозирги номи Бсруний 1иаҳри, Қорақалпогистондаги Беруний туманиь1инг маркази. 
5.
Бу ерда Амир Темур "подиюҳ" дсганда Чиғатойхон авлодидан бўлгаи 
Суюргатмишхошж назарда тутмоқда. Чингизхон ўз импсриясиии ўғилларига тақсимлаб 
бсргап вақтда Хоразмдаги Хивақ ва Кот шаҳарлари Чигатойхоп авлодига тақдим
этилган эди. Шунинг учун Амир Тсмур бу ерларни Суюрғатмишхопга топширишни 
талаб қилган. 
XXII 
1.
Бошқа 
нусхада: 
774/1372-1373 
йил 
воқеаларй, 
дсб 
кўрсатилган. 
Яздийда: (оарақ 1466) 773/1371-1372 йил, аииқроги 1372 йил баҳорида бўлган. 
2.
Сепоя 
— 
Чоржўй 
билан 
Дархонота 
оралиғида 
жойлашпш 
маше. 
Яздий ѐзишича Озарақ 147а), лашкар Бухорода(г ўтиб, Сепоя мавзеида Жайхун сувига 
етгап. 
3.
Курлои /Гурлои/ — Амударснинг Кўҳна Урганч томон оққан асосий ирмоги. 
4.
Жўйи Қовун — Яздий ѐзнввгеа (иарақ 148а), Хоразмдан икки фарсах масофада 
жош!ашган эди. 
5.
Ҳофизи Абру бу воқсаларни батафсилроқ ѐритар экан, Ҳусайн Сўфи жангда
мағлуб бўлиб Хоразмга қайтиб киргач, ғам-андуҳнинг зўридан ўлим тўшагига стиб 
қолгали па икки-уч кундап кейин оламдан ўтгани ҳақида хабар беради. 
6.
Юсуф Сўфи — Ҳусайн Сўфииинг укаси. 1373-1380 йилларда ҳукмронлик қилган. 
7.
Оқ Сўфи — Хоразм ҳокимлари Ҳусайн ва Юсуф Сўфиларнинг биродари. 
8.
Ўзбсххон — Олтин Ўрда хоми <712-741/1312-1340) 
9.
Хонзода (хоп қизи) — Оқ Сўфинипг қизи. Исми Севипбек бўлгап. 
Бу ҳақда Шарафиддип Али Яздий бергаи маълумотлар диққатга сазоиордир: "Оқ Сўфи 

---

ва Ўзбскхоннинг қизи Ширинбскдаи Сепиибек исмли қиз тугилган ва у кўпроқ Хонзода 
номи билан машҳур бўлгаи" (варақ 1486). Севинбскни амирзода Жаҳонгирга
никоҳлаб бсргаш!ар. 1376 йилда амирзода Жаҳонгир ўлгандаи кейин Хонзода Амир
ТемурЕ1инг бошқа ўгли амирзода Мироьшюҳ никоҳига киргаи. 
10. Ўша даврда Чингизхои аплодлари билаи қариндошликда бўлиш капа сиѐсий
аҳамияпа эга бўлгап. Шу сабабли ҳукуматни эгаллагаи амирлар ўзлари ва
ўғилларини хонлар қизлари билан ақди никоҳ қилишга интилардилар. Бу билан улар 
"кўрагон" (мўгулча "гўрагон" — "хон куѐви") фахрли лақабига эришардилар. 
XXIII 
1. Ҳофизи Абруда 775/1373-1374 йил воқеалари баснида, дейилган. XXIV 
1- Қамариддин — Яздийда: "дуғлот аймогидаи" (вараҳ 1516); 
Мўгулистоп амирларидан бири, 1368-1389 йилларда ҳукмронлик қилган. 
2- Бу ерда Дилшод ого назарда тутидган. 
3- Ҳофизи Абруда ѐзшшшича, Буѐн ото Шамсиддинпипг хогини бўлған. 
4-
Дилтод оғо — Шомийпилг "Зафарномаси"дап амир Шамсиддин қизи экаллиги 
аиглашилади. Лскил баъзи адабиѐгда амир Қамаридайннинг қизи эканлиги яйтилған. 1376 
йилда Лмир Темур пикоҳига кирган ва 1383 йили вафот этган. 
5-
Отбоши — Амир Темур ва уиинг авлодлари тарихига бағишлангап асарларда Норип 
дарѐсинипг жанубий ирмоги ва бу ирмоқ соҳилида жойлашгап водий шу пом билаи аталгап- 
Ери жуда ҳосилдор бўлгали туфайли мўгул хопларипиш- асосий сзга манзилгоҳ
(яйлоқ)ларидан бири бўлпш. "Тарихи 1'ашидий" асарида езилишича, Отбоши "Кошгардап 
стти куллик масофада жойлашгав эди". В.В. Бартольд тахминича, Отбоши шу ломли 
дарѐнинг соҳилида жойлашгал бўлиб, ҳозир у срда Кушой-Қўргоп харобалари мавжуд. 
6- Ҳофизи Лбру сзишича, Одилшоҳ суиқасд ииятида Амир Соҳибқиронни 
даъват қилиб, ўз саройига олиб келган. Бундан аввалроқ эса Шайх Муҳаммад Баѐн па амир 
Туркан Арлоч
1
билал келишиб олиб, 
тўй 
вақтида Лмир Соҳибқироняинг жонига қасд 
қилмоқчи бўлгап. 
7.
Яздий сзишича, Лмир Соҳибқирон бу воқсалар i-ирдобидан омон қутулиб чиқиб,
қишни Қаршидан икки манзил масофада жойлашган Занжирсаройиииг гарбий
томонида