Mashinasozlikda aniqlik

3. Dastgohlarning deformasiyalanishi 
Dastgohlarni noto‘g‘ri o‘rnatishdan deformasiyalanishi, shuningdek, ular 
massalarining ta’siridan fundament cho‘kishi (stanina va stollar egilib qiyshayishi, 
yo‘naltirgichlar buralishi) tanavorlarga ishlov berishning qo‘shimcha sistematik 
xatoliklarini keltirib chiqaradi. 
Bo‘ylama-randalash va bo‘ylama-frezalash dastgohlari fundamentining 
cho‘kishi, uzunligi 8-12 metr bo‘lgan stanoklar yo‘naltirgichlarining to‘g‘ri 
chiziqligidan og‘ish miqdori 3-4 mm oralig‘ida bo‘lar ekan. Yuqorida 
ko‘rsatilganidek bu xatolik normasi yangi dastgohlar uchun 0,08 mm dan 
oshmasligi zarur. Yo‘naltirgichlarning buralishi ishlanuvchi tanavorlarga o‘tib, 
ishlov beriluvchi yuzalarning noto‘g‘ri chiziqliligini va notekislikligini hosil qiladi. 
Demak, dastgohlarni fundamentga o‘rnatishda uning og‘irligi ta’siridan 
deformasiyalanishi oldini olish chorasini ko‘rish kerak. Bu maqsadda hozirgi 
zamon ishlab
chiqarishlarida turli ko‘rinishdagi rostlovchi oyoqchalardan 
foydalaniladi. 
4. Кeskich asboblarning noaniqligi va eyilishi 
Кeskich asboblar (ayniqsa o‘lchamli asboblar: parma, razvertka, zenker, 
teshik sidirgich ichki-ariqchalar ochuvchi frezalar va fasonli shakldor asboblar) 
noaniqligi ko‘p hollarda to‘g‘ridan-to‘g‘ri ishlanuvchi tanavorlarga ko‘chib o‘tadi, 

---

ishlanuvchi yuzalarda shakl va o‘lcham sistematik xatoliklar paydo bo‘lishiga 
sababchi bo‘ladi. 
Ammo, maxsus asbobsozlik zavodlarida yoki asbobsozlik sexlarida 
tayyorlanuvchi keskich asboblarning aniqligi yuqori bo‘lganligi sababli
tayyorlanuvchi detallar aniqligiga kam ta’sir ko‘rsatadi. Shuning uchun bu 
xatoliklar ko‘pincha hisobga olinmaydi. 
Tanavorlarni ishlash aniqliklariga ko‘proq keskich asboblarning eyilishi 
ta’sir ko‘rsatadi. 
Кeskich asboblarning eyilishi, sozlangan dastgohlarda, o‘lcham "Aaniqligiga 
avtomatik erishish" usuli bilan ishlaganda, ishlov berishning o‘zgaruvchan 
sistematik xatolik paydo bo‘lishiga olib keladi. 
Tanavorga toza ishlov berishda keskichning orqa tomoni ko‘proq eyiladi, bu 
esa keskich uchini aylanish o‘qidan radial eyilish miqdorida uzoqlashtiradi va 
tashqi yo‘nish radiusini kattalashtiradi (yoki ichki yo‘nish radiusini 
kichiklashtiradi). 
Eyilishning umumiy qonuniyatiga asosan, keskich asbobning boshlang‘ich 
ishlash davrida sirpanib eyilishi, boshlang‘ich eyilish deb atalib, jadal eyilishi ro‘y 
beradi (1-uchastka 6.1-rasm). Boshlang‘ich eyilish davrida asbobning kesuvchi 
tig‘ida ishlovchanlik (prirabotka) sodir bo‘ladi, alohida notekisliklari parchalanib 
ko‘chib tushadi va har-xil shtrixlari, kesuvchi tig‘larning charxlashdan qolgan 
izlari tozalanib-dazmollanib silliq holga keltiriladi. Bu davrda ishlangan 
yuzalarning g‘adir-budurligi asta-sekin kamayib boradi (6.1-rasm). 
Boshlang‘ich eyilish E
b
va uning davom etish masofa uzunligi L
b
(asbob 
ishlovchanligining davom etishi) keskich asbob va buyum materialiga, charxlash 
sifatiga, shuningdek, keskich asbobning etqazib o‘tkirlashtirilganligiga va kesish 
rejimiga bog‘liqdir. Кo‘pincha boshlang‘ich eyilishning davom etishi kesish yo‘li 
L
b
bilan belgilanib, 500-2000 metr oralig‘ida bo‘ladi (birinchi raqam yaxshi 
etqazib o‘tkirlashtirilgan asboblarga va ikkinchisi esa bevosita charxlangan 
asboblarga mos keladi). 
6.1-rasm. Eyilishning kesish yo‘liga bog‘liqlik grafigi
 
Eyilishning ikkinchi davri (ІІ-uchastka) asbobning normal eyilishini 
tavsiflaydi, bu kesish yo‘li uzunligiga to‘g‘ri proporsionaldir. Eyilishning bu 
davrdagi jadalligi nisbiy eyilish E
n
(mkm/km) bilan belgilanib, quyidagi 
formuladan aniqlanadi; 
E
n
= E / L , 
bu erda, 
E
– kesish L yo‘lidagi o‘lchovli eyilish mikrometrda; L- normal
eyilish zonasidagi kesish yo‘li kilometrda. 

---

Masalan:
T15 К6 markali keskich bilan ishlov berilganda, normal eyilish 
davriga mos keluvchi kesish yo‘li L 50 km gacha etishi mumkin. 
Eyilishning uchinchi davri (ІІІ-uchastka) ko‘proq jadal eyilib, katastrofik 
emirilishga to‘g‘ri kelib, keskich asbobning ko‘proq parchalanishi va hatto sinib 
ketishi kuzatiladi. Asbobni normal ekspluatatsiya qilish davrida esa bunga yo‘l 
qo‘yilmaydi. 
Кeskich asbob eyilishining ishlash aniqligiga 2-zonada sodir bo‘luvchi 
normal eyilish sharoitida mos keluvchi miqdorini quyidagi formula bilan 
hisoblanadi, 

E = E
n *

L / 1000 , (6.1) 
bu erda: