1. Ҳозирги замон қурилиш ишлаб чиқаришининг асосий принциплари

 
Қурилишда ҳақ тўлашнинг бир неча тизими қўлланилади. 
Мехнатга 
вақтбай ҳақ тўлаш
белгиланган ставка ёки тариф коэффициентига
мувофиқ ҳақиқий ишлаган вақт учун ҳақ тўлашда фойдаланилади. Ҳақ тўлашнинг бу шакли 
аниқ меъёрлаш ёки ҳисобга олиш мумкин бўлмайдиган ишлар учун (транспорт ишчилари, 
қоровуллар, навбатчи электриклар) қулайдир. Механизмларда (бульдозерларда) ёки 
механизмларга хизмат кўрсатишда (компрессор) банд бўлган ишчилар учун вақтбай-
мукофотли ҳақ тўлаш бўлиши мумкин. 
Тўғридан-тўғри ишбай ҳақ тўлаш
берилган разрядлар ва мехнатдаги иштирокига 
мувофиқ ҳақиқий бажарилган иш ҳажми учун ҳақ тўлашни назарда тутади. Мехнатга ҳақ 
тўлашнинг бу шакли анча илғор, у мехнат унумдорлигини оширишга ва ишчиларнинг янада 
юқори малака эгаллашга интилишига ёрдам беради. Унинг қўлланилиши ишчиларнинг иш 
ҳажмини мунтазам ҳисобга олишни ва нарядлар расмийлаштирилишини талаб этади. 
Наряд 
– бу иш бошлангунча айрим ишчи, звено ёки ишчилар бригадасига ишларни 
бажариш учун берилиши керак бўлган ишлаб чиқариш топшириғидир. Наряд бажарилган 
ишлар ҳажмини ҳисобга олиш ва ишчилар билан ҳисоб-китоб қилишдаги асосий ҳужжат 
ҳисобланади. 
Аккорд тўлов 
- (ишбай ҳақ тўлашнинг бошқа тури) маълум ишлар мажмуига 
(хонадон, қават, секция) ёки ишлар ҳажми бирлигига (м
3
ғишт териш, м
2
сувоқ қилинадиган 
юза учун) олдиндан тайёрлаб қўйилган калькуляция асосида амалга оширилади. Барча майда 
ва йўл-йўлакай қилинадиган жараёнлар ва операцияларни ҳисобга олувчи, тўғри равишда 
тузилган калькуляцияларда, аниқ белгиланган ҳажмларда ва берилган қурилиш – монтаж 

---

ишларининг аниқ белгиланган муддатларида аккорд тўловнинг қўлланилиши мехнат 
унумдорлигини оширишга ва ишларнинг бажарилишини тезлаштиришга имкон беради. 
Фуқаролик қурилишида фойдаланишга топширилган объект учун комплекс бригада 
билан ҳисоб-китоб қилиш қўлланилмоқда. Қурилиш – монтаж ишларининг бутун ҳажмига 
нарядбуюртма тайёрланади, оралиқ ҳисоб-китоблар – аванслар бажарилган иш ҳажмидан 
келиб чиққан ҳолда, ҳар ойда расмийлаштирилади. Якуний ҳисоб-китобда қўшимча равишда 
қуйидагилар ҳисобга олинади: объектни фойдаланишга муддатидан олдин топшириш; 
бажарилган ишлар сифати; ишлар таннархини пасайтиргани учун ва қурилиш материалларини 
тежагани учун мукофотлаш.